သည္။သို႕ေသာ္ ယခုေဖာ္ျပမည့္ စနစ္မွာ
ဒီမိုကေရစီ စနစ္ေပၚတြင္အေျခခံသည့္ သမၼတစနစ္သာျဖစ္သည္။
ဒုတိယတစ္မ်ိဳးမွာ သမၼတ ကျပည္ပေရးရာ၊ကာကြယ္ေရး ႏွင့္အေရးပါသည့္ ၀န္ၾကီးဌာနမ်ားကိုကိုင္တြယ္ျပီး ျပည္တြင္းေရးရာ (လံုျခံဳေရး၊ပညာေရးႏွင့္ စီးပြားေရး အစရွိသည္)တို႕တြင္ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္တစ္ဦးကို ခန္႕အပ္ျပီး ဦးေဆာင္ေစသည့္ပံုစံျဖစ္သည္။သို႕ေသာ္ ထို၀န္ၾကီးခ်ဳပ္မွာ ပါလီမန္ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ ၏ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္မ်ားကဲ့သို႕မဟုတ္ပဲ အခ်ိန္မေရြး သမၼတက ျပန္လည္ထုတ္ပယ္ႏိုင္သည္။ (ဥပမာအားျဖင့္ ရုရွား၊ျပင္သစ္၊ထိုင္၀မ္၊)ထို႕အျပင္ႏိုင္ငံေရးအရ မိမိႏွင့္ မဟာမိတ္ပါတီမွ ေခါင္းေဆာင္ကို အာဏာခြဲေ၀ေပးရန္အတြက္လည္း ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ရာထူး ခန္႕ေလ့ရွိျပန္သည္။(ဥပမာအားျဖင့္ယူကရိန္း) ထိုသို႕၀န္ၾကီးခ်ဳပ္မ်ားခန္႕ထားျခင္းသည္ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံ ဥပေဒတြင္ထည့္သြင္းေရးဆြဲျပဌာန္းသည့္အတိုင္းျဖစ္သည္။
သမၼတကို ေရြးေကာက္တင္ေျမာက္ရာတြင္ ျပည္သူတို႕က တိုက္ရိုက္ေရြးေကာက္သည့္စနစ္ကိုသာအမ်ားဆံုး က်င့္သံုးၾကျပီး၊ ရံဖန္ရံခါ လႊတ္ေတာ္မွတစ္ဆင့္ ေရြးေကာက္တင္ေျမာက္သည္လည္းရွိသည္။ျပည္သူတို႕က တိုက္ရိုက္ေရြးေကာက္တင္ေျမာက္ ပံုမွာ လြယ္ကူရွင္းလင္းသည္။လႊတ္ေတာ္မွတစ္ဆင့္ ေရြးေကာက္ျခင္းသည္ ျပည္တြင္းတည္ျငိမ္မႈရေစ
ရန္အတြက္၊ ျပည္သူတို႕ ႏိုင္ငံေရးတြင္မရင့္က်က္သည့္အတြက္ ဟူ၍အေၾကာင္းျပခ်က္မ်ားျဖင့္ ျပည္သူတို႕ကို ႏိုင္ငံေရးနယ္ပယ္မွေ၀းကြာေစရန္ ရည္ရြယ္ခ်က္ျဖင့္လည္းျပဳလုပ္ၾကသည္။(ဥပမာအားျဖင့္အနာဂတ္ ျမန္မာႏိုင္ငံ)
သမၼတစနစ္တြင္ အမ်ားအားျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာကိုရယူသည့္ သမၼတ သည္က်န္ ဥပေဒျပဳေရးအာဏာ၊တရားစီရင္ေရး အာဏာ မ်ားႏွင့္ သက္ဆိုင္ျခင္းမရွိေပ။အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု သမၼတမ်ားသည္ ဥပေဒျပဳေရးအာဏာျဖစ္သည့္ လႊတ္ေတာ္သို႕ ဖိတ္ေခၚျခင္းမရွိလွ်င္ သြားေရာက္ခြင့္မရွိေပ။ထို႕ျပင္ သမၼတမ်ားသည္ ႏိုင္ငံေတာ္တရားသူၾကီးခ်ဳပ္ကို ခန္႕ထားပိုင္ခြင့္သာရွိျပီး ရာထူးမွ ျပန္လည္ရုတ္သိမ္းပိုင္ခြင့္မရွိသည့္အတြက္ တရားစီရင္ေရးအာဏာကို လႊမ္းမိုးႏိုင္ျခင္း မရွိေတာ့ေခ်။သို႕ေသာ္ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ သမၼတတြင္ တရားသူၾကီးခ်ဳပ္မ်ားကို အက်ိဳးအေၾကာင္းျပကာ ျပန္လည္ျဖဳတ္ခ် ခြင့္ရွိၾကသည္။
သမၼတရာထူးသက္တမ္းမွာ ႏို္င္ငံအလိုက္ကြဲျပားတတ္သည္။ အမ်ားအားျဖင့္ တစ္ၾကိမ္လွ်င္ ၄ ႏွစ္ႏံႈးျဖင့္ ႏွစ္ၾကိမ္ထိ ထမ္းေဆာင္ ႏိုင္သည္။သို႕ေသာ္ အာဏာရွင္စနစ္ကိုေၾကာက္ရြံျပီးတစ္ဦးတစ္ေယာက္မွ အာဏာကိုေရရွည္ကိုင္တြယ္ကာ ၾသဇာထူေထာင္ မည့္အျဖစ္ကိုေရွာင္လႊဲရန္အတြက္ ၄ ႏွစ္ထက္ပိုေသာသက္တမ္း တစ္ၾကိမ္ကိုသာထမ္းေဆာင္ရန္သတ္မွတ္သည္ လည္းရွိတတ္သည္။ (ဥပမာအားျဖင့္ ေတာင္ကိုးရီးယား သမၼတမ်ားသည္ ၅ႏွစ္သက္တမ္းတစ္ၾကိမ္သာထမ္းေဆာင္ႏိုင္သည္။)
ထို႕အျပင္ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ အရ သမၼတသည္ လႊတ္ေတာ္ ႏွင့္ သေဘာထားမတိုက္ဆိုင္လွ်င္ ထိုလႊတ္ေတာ္ကို ဖ်က္သိမ္းကာ လႊတ္ေတာ္ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားက်င္းပ ျပီး လႊတ္ေတာ္အသစ္ကို ျပန္လည္ဖြဲ႕စည္းႏိုင္သည္။
၁။ ႏုိင္ငံေတာ္အႀကီးအကဲႏွင့္ ႏုိင္ငံေတာ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအႀကီးအကဲသည္ ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတ ျဖစ္
သည္။
၂။ ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတႏွင့္ ဒုတိယသမၼတမ်ားသည္ ႏုိင္ငံေတာ္ကုိ ကုိယ္စားျပဳသည္။
၃။ ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတသည္ ျပည္ေထာင္စုသမၼတ ျမန္မာႏုိင္ငံေတာ္ တစ္ဝန္းလုံးတြင္ ႏုိင္ငံသားအားလုံး၏ အထြတ္အထိပ္ေနရာ ရရွိသည္။
(ခ) မိမိႏွင့္ မိမိ၏မိဘႏွစ္ပါးလုံး ႏုိင္ငံေတာ္၏ အာဏာပုိင္နက္အတြင္း၌ ေမြးဖြားေသာ တုိင္းရင္းသားမွျဖစ္သည့္ ျမန္မာႏုိင္ငံသားျဖစ္ရမည္၊
(ဂ) ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ျခင္းခံရသူသည္ အနည္းဆုံး အသက္(၄၅)ႏွစ္ ျပည့္ၿပီးသူျဖစ္ရမည္၊
(ဃ) ႏုိင္ငံေတာ္ အေရးအရာမ်ားျဖစ္ေသာ ႏုိင္ငံေရး၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး၊ စီးပြားေရး၊ စစ္ေရး စသည့္အျမင္မ်ား ရွိရမည္၊
(င) သမၼတအျဖစ္ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ခံရသည့္ အခ်ိန္ႏွင့္ တစ္ဆက္တည္း အနည္းဆုံး အႏွစ္(၂ဝ) ႏုိင္ငံေတာ္တြင္ အေျခခ်ေနထုိင္ခဲ့သူ ျဖစ္ရမည္၊ ျခြင္းခ်က္။ ႏုိင္ငံေတာ္၏ခြင့္ျပဳခ်က္ျဖင့္ ႏုိင္ငံျခားသုိ႔ တရားဝင္သြားေရာက္သည့္ ကာလမ်ားကုိလည္း ႏုိင္ငံေတာ္တြင္ အေျခခ်ေနထုိင္ခဲ့သည့္ ကာလအျဖစ္ ထည့္သြင္းေရတြက္ရမည္။
(စ) မိမိကုိယ္တုိင္ေသာ္ လည္းေကာင္း၊ မိမိ၏ မိဘတစ္ပါးပါးေသာ္ လည္းေကာင္း၊ မိမိ၏ ဇနီးသုိ႔မဟုတ္ ခင္ပြန္းေသာ္လည္းေကာင္း၊ မိမိ၏တရားဝင္ သားသမီးတစ္ဦးဦးေသာ္ လည္းေကာင္း၊ ထုိတရားဝင္ သားသမီးတစ္ဦးဦး၏ ဇနီး သုိ႔မဟုတ္ ခင္ပြန္းေသာ္ လည္းေကာင္း၊ ႏုိင္ငံျခားအစုိးရ၏ ေက်းဇူးသစၥာေတာ္ကုိ ခံယူေစာင့္ေရွာက္႐ုိေသသူ သုိ႔မဟုတ္ ႏုိင္ငံျခားအစုိးရ၏ လက္ေအာက္ခံျဖစ္သူ သုိ႔မဟုတ္ တုိင္းတစ္ပါး၏ ႏုိင္ငံသားျဖစ္သူမ်ား မျဖစ္ေစရ၊ ထုိသူမ်ားသည္ ႏုိင္ငံျခားအစုိးရ၏ လက္ေအာက္ခံ ျဖစ္သူေသာ္လည္းေကာင္း၊ တုိင္းတစ္ပါး၏ ႏုိင္ငံသားေသာ္လည္းေကာင္း ခံစားရေသာ အခြင့္အေရးမ်ားႏွင့္ ေက်းဇူးခံစားခြင့္မ်ားကုိ ခံစားႏုိင္ခြင့္ရွိသူမ်ား မျဖစ္ေစရ၊
(ဆ) လႊတ္ေတာ္ေရြးေကာက္ပြဲ၌ ေရြးေကာက္ တင္ေျမႇာက္ခံပုိင္ခြင့္ အတြက္ သတ္မွတ္ထား သည့္အရည္အခ်င္းမ်ား အျပင္ ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတ အတြက္ သီးျခားသတ္မွတ္ထားေသာ အရည္အခ်င္းမ်ားႏွင့္လည္း ျပည့္စုံရမည္၊ အလားတူ ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတကုိ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ရာတြင္ သမၼတေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ေရး အဖြဲ႕က ေရြးခ်ယ္ တင္ေျမႇာက္ရမည္ဟု အတိအလင္းျပ႒ာန္းထားၿပီး ျဖစ္သည္။ သမၼတ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ေရး အဖြဲ႕ကုိလည္း ျပည္ေထာင္စုလႊတ္ေတာ္ ကုိယ္စားလွယ္ အစုအဖြဲ႕သုံးဖြဲ႕ျဖင့္ ဖြဲ႕စည္းရမည္ဟု အတိအလင္းျပ႒ာန္းထားၿပီး ျဖစ္သည္။
(က) ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတကုိ သမၼတေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ေရးအဖြဲ႕ျဖင့္ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ ရမည္၊
(ခ) သမၼတေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ေရး အဖြဲ႕ကုိ ျပည္ေထာင္စုလႊတ္ေတာ္ ကုိယ္စားလွယ္ အစုအဖြဲ႕ (၃)ဖြဲ႕ျဖင့္ ေအာက္ပါအတုိင္း ဖြဲ႕စည္းရမည္-
(၁) တုိင္းေဒသႀကီးမ်ားႏွင့္ ျပည္နယ္မ်ားမွ ကုိယ္စားလွယ္ဦးေရ တူညီစြာ ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္သည့္ လႊတ္ေတာ္ရွိ ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္ျခင္း ခံရေသာ လႊတ္ေတာ္ကုိယ္စားလွယ္မ်ား အစုအဖြဲ႕၊
(၂) ၿမိဳ႕နယ္ကုိ အေျခခံ၍လည္းေကာင္း၊ လူဦးေရကုိ အေျခခံ၍ လည္းေကာင္း၊ ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္သည့္ လႊတ္ေတာ္ရွိ ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္ျခင္း ခံရသည့္ လႊတ္ေတာ္ကုိယ္စားလွယ္မ်ား အစုအဖြဲ႕၊
(၃) ေဖာ္ျပပါ လႊတ္ေတာ္ႏွစ္ရပ္အတြက္ တပ္မေတာ္ ကာကြယ္ေရးဦးစီးခ်ဳပ္က အမည္စာရင္း တင္သြင္းသည့္ တပ္မေတာ္သား လႊတ္ေတာ္ ကုိယ္စားလွယ္မ်ား အစုအဖြဲ႕၊
(ဂ) ယင္းအစုအဖြဲ႕တစ္ဖြဲ႕စီက ဒုတိယသမၼတတစ္ဦးစီကုိ လႊတ္ေတာ္ ကုိယ္စားလွယ္မ်ားထဲမွ ျဖစ္ေစ၊ လႊတ္ေတာ္ကုိယ္စားလွယ္ မဟုတ္သူမ်ားထဲမွျဖစ္ေစ၊ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ရမည္၊
(ဃ) ဒုတိယသမၼတမ်ားသည္ ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတအတြက္ သတ္မွတ္ထားသည့္ အရည္အခ်င္းမ်ားႏွင့္ ျပည့္စုံျခင္း ရွိ၊ မရွိကုိ ျပည္ေထာင္စုလႊတ္ေတာ္ႏွင့္ ျပည္ေထာင္စု လႊတ္ေတာ္တြင္ ပါဝင္ေသာ လႊတ္ေတာ္ႏွစ္ရပ္၏ အႀကီးအမွဴးမ်ားႏွင့္ ဒုတိယအႀကီးအမွဴးမ်ား ပါဝင္သည့္အဖြဲ႕က စိစစ္ရမည္၊
(င) ျပည္ေထာင္စုလႊတ္ေတာ္ ကုိယ္စားလွယ္အားလုံး ပါဝင္ေသာ သမၼတေရြးခ်ယ္ တင္ေျမႇာက္ေရးအဖြဲ႕က ႏုိင္ငံေတာ္ သမၼတေလာင္းမ်ားျဖစ္သည့္ ဒုတိယသမၼတ (၃)ဦးအနက္ မိမိတို႔ႀကိဳက္ႏွစ္သက္သည့္ ဒုတိယသမၼတတစ္ဦးကုိ ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတအျဖစ္ ဆႏၵမဲေပး ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ရမည္၊
(စ) ထုိသုိ႔ ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတႏွင့္ ဒုတိယသမၼတမ်ား ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ႏုိင္ရန္ လုိအပ္သည့္ ဥပေဒကုိ ျပ႒ာန္းေပးရမည္၊
အထူးသတိျပဳရန္ အခ်က္တစ္ခ်က္မွာ အခ်ိဳ႔ႏိုင္ငံမ်ား၏တရား၀င္အမည္မ်ားတြင္ "သမၼတ"ဟူသည့္စကားလံုးကိုသံုးစြဲသည့္တိုင္ သမၼတစနစ္ျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္သည္မဟုတ္ေခ်။ဥပမာအားျဖင့္ ပါလီမန္ဒီမိုကေရစီစနစ္က်င့္သံုးသည့္ စကၤာပူ(စကၤာပူသမၼတႏိုင္ငံ)၊ အိႏိၵယ(အိႏိၵယသမၼတႏိုင္ငံ)တို႔ရွိတတ္သည္။ထို႔ျပင္ အာဏာရွင္ ႏွင့္ တစ္ပါတီစနစ္ က်င့္သံုးသည့္ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံမ်ားတြင္လည္း ထိုကဲ့သို႔ သမၼတ ဆိုသည့္အသံုးအႏႈံးမ်ိဳးကို သံုးစြဲတတ္ပါသည္။
ေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း
သမိုင္းမွတ္တမ္းမ်ားအရ ေခတ္သစ္ကမာၻတြင္ သမၼတစနစ္က်င့္သံုးရာတြင္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ အဦးဆံုးျဖစ္သည္။ျဗိတိန္တို႕၏ ကိုလိုနီျပဳထားသည္ကိုတြန္းလွန္ျပီး ျပည္နယ္ ၁၃ ခုျဖင့္ျပည္ေထာင္စုဖြဲ႕ကာ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒကို ေရးဆြဲကာ သမၼတစနစ္ျဖင့္အုပ္ခ်ဳပ္ရန္သေဘာတူၾကသည္။ေဂ်ာ့ခ်္ ၀ါရွင္တန္ မွာ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၏ ပထမဆံုး သမၼတျဖစ္သည္။ဖြဲ႕စည္းပံု
အေျခခံအားျဖင့္ သမၼတ စနစ္၏ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာ အပိုင္းတြင္တြင္ ဖြဲ႕စည္းပံုႏွစ္မ်ိဳးရွိသည္။ ပထမတစ္မ်ိဳးမွာ သမၼတ မွႏိုင္ငံ၏ တာ၀န္ကို အလံုးစံုတာ၀န္ယူကာ ျပည္တြင္းျပည္ပ အေရးႏွစ္ရပ္လံုးကို စီမံခန္႕ခြဲသည္။(ဥပမာအားျဖင့္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၊အင္ဒိုနီးရွား၊ဖိလစ္ပိုင္)ဒုတိယတစ္မ်ိဳးမွာ သမၼတ ကျပည္ပေရးရာ၊ကာကြယ္ေရး ႏွင့္အေရးပါသည့္ ၀န္ၾကီးဌာနမ်ားကိုကိုင္တြယ္ျပီး ျပည္တြင္းေရးရာ (လံုျခံဳေရး၊ပညာေရးႏွင့္ စီးပြားေရး အစရွိသည္)တို႕တြင္ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္တစ္ဦးကို ခန္႕အပ္ျပီး ဦးေဆာင္ေစသည့္ပံုစံျဖစ္သည္။သို႕ေသာ္ ထို၀န္ၾကီးခ်ဳပ္မွာ ပါလီမန္ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ ၏ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္မ်ားကဲ့သို႕မဟုတ္ပဲ အခ်ိန္မေရြး သမၼတက ျပန္လည္ထုတ္ပယ္ႏိုင္သည္။ (ဥပမာအားျဖင့္ ရုရွား၊ျပင္သစ္၊ထိုင္၀မ္၊)ထို႕အျပင္ႏိုင္ငံေရးအရ မိမိႏွင့္ မဟာမိတ္ပါတီမွ ေခါင္းေဆာင္ကို အာဏာခြဲေ၀ေပးရန္အတြက္လည္း ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ရာထူး ခန္႕ေလ့ရွိျပန္သည္။(ဥပမာအားျဖင့္ယူကရိန္း) ထိုသို႕၀န္ၾကီးခ်ဳပ္မ်ားခန္႕ထားျခင္းသည္ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံ ဥပေဒတြင္ထည့္သြင္းေရးဆြဲျပဌာန္းသည့္အတိုင္းျဖစ္သည္။
သမၼတကို ေရြးေကာက္တင္ေျမာက္ရာတြင္ ျပည္သူတို႕က တိုက္ရိုက္ေရြးေကာက္သည့္စနစ္ကိုသာအမ်ားဆံုး က်င့္သံုးၾကျပီး၊ ရံဖန္ရံခါ လႊတ္ေတာ္မွတစ္ဆင့္ ေရြးေကာက္တင္ေျမာက္သည္လည္းရွိသည္။ျပည္သူတို႕က တိုက္ရိုက္ေရြးေကာက္တင္ေျမာက္ ပံုမွာ လြယ္ကူရွင္းလင္းသည္။လႊတ္ေတာ္မွတစ္ဆင့္ ေရြးေကာက္ျခင္းသည္ ျပည္တြင္းတည္ျငိမ္မႈရေစ
ရန္အတြက္၊ ျပည္သူတို႕ ႏိုင္ငံေရးတြင္မရင့္က်က္သည့္အတြက္ ဟူ၍အေၾကာင္းျပခ်က္မ်ားျဖင့္ ျပည္သူတို႕ကို ႏိုင္ငံေရးနယ္ပယ္မွေ၀းကြာေစရန္ ရည္ရြယ္ခ်က္ျဖင့္လည္းျပဳလုပ္ၾကသည္။(ဥပမာအားျဖင့္အနာဂတ္ ျမန္မာႏိုင္ငံ)
သမၼတစနစ္တြင္ အမ်ားအားျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာကိုရယူသည့္ သမၼတ သည္က်န္ ဥပေဒျပဳေရးအာဏာ၊တရားစီရင္ေရး အာဏာ မ်ားႏွင့္ သက္ဆိုင္ျခင္းမရွိေပ။အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု သမၼတမ်ားသည္ ဥပေဒျပဳေရးအာဏာျဖစ္သည့္ လႊတ္ေတာ္သို႕ ဖိတ္ေခၚျခင္းမရွိလွ်င္ သြားေရာက္ခြင့္မရွိေပ။ထို႕ျပင္ သမၼတမ်ားသည္ ႏိုင္ငံေတာ္တရားသူၾကီးခ်ဳပ္ကို ခန္႕ထားပိုင္ခြင့္သာရွိျပီး ရာထူးမွ ျပန္လည္ရုတ္သိမ္းပိုင္ခြင့္မရွိသည့္အတြက္ တရားစီရင္ေရးအာဏာကို လႊမ္းမိုးႏိုင္ျခင္း မရွိေတာ့ေခ်။သို႕ေသာ္ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ သမၼတတြင္ တရားသူၾကီးခ်ဳပ္မ်ားကို အက်ိဳးအေၾကာင္းျပကာ ျပန္လည္ျဖဳတ္ခ် ခြင့္ရွိၾကသည္။
သမၼတျဖစ္ရန္လိုအပ္သည့္အခ်က္မ်ားႏွင့္ရာထူးသက္တမ္း
သမၼတ တစ္ဦးျဖစ္ရန္အတြက္ ႏိုင္ငံအလိုက္သတ္မွတ္ထားသည့္ စံႏႈံးမ်ားကြာျခားတတ္ပါသည္။သို႕ေသာ္ ႏိုင္ငံသားျဖစ္ရမည္၊ ပါတီ၀င္ျဖစ္ရမည္ ဟူသည့္အခ်က္မ်ားမွာ ျပဌာန္းမထားသည့္တိုင္ အမ်ားက နားလည္ျပီးျဖစ္သည္။ ေယဘူယ်အားျဖင့္ အမ်ိဳးသားေရး၀ါဒ ကို အသားေပးသည့္ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ သမၼတ တစ္ဦးအတြက္ သတ္မွတ္ခ်က္ မ်ား ေလ့ရွိျပီး ပြင့္လင္း လြတ္လပ္မႈကို အသားေပးသည့္ႏိုင္ငံမ်ားတြင္မူ သတ္မွတ္ခ်က္မ်ား နည္းပါးတတ္ပါသည္။သမၼတရာထူးသက္တမ္းမွာ ႏို္င္ငံအလိုက္ကြဲျပားတတ္သည္။ အမ်ားအားျဖင့္ တစ္ၾကိမ္လွ်င္ ၄ ႏွစ္ႏံႈးျဖင့္ ႏွစ္ၾကိမ္ထိ ထမ္းေဆာင္ ႏိုင္သည္။သို႕ေသာ္ အာဏာရွင္စနစ္ကိုေၾကာက္ရြံျပီးတစ္ဦးတစ္ေယာက္မွ အာဏာကိုေရရွည္ကိုင္တြယ္ကာ ၾသဇာထူေထာင္ မည့္အျဖစ္ကိုေရွာင္လႊဲရန္အတြက္ ၄ ႏွစ္ထက္ပိုေသာသက္တမ္း တစ္ၾကိမ္ကိုသာထမ္းေဆာင္ရန္သတ္မွတ္သည္ လည္းရွိတတ္သည္။ (ဥပမာအားျဖင့္ ေတာင္ကိုးရီးယား သမၼတမ်ားသည္ ၅ႏွစ္သက္တမ္းတစ္ၾကိမ္သာထမ္းေဆာင္ႏိုင္သည္။)
သမၼတ၏အခြင့္အာဏာ
သမၼတ တစ္ဦးအေနျဖင့္ လႊတ္ေတာ္မွ အတည္ျပဳျပဌာန္းလိုက္သည့္ ဥပေဒ ကို လက္မွတ္ထိုးကာအတည္ျပဳေပးရသည္။ သို႕ေသာ္ အခ်ိန္အကန္႕အသက္ တစ္ခုအတြင္း အတည္မျပဳေပးသည့္တိုင္ ထိုဥပေဒမွာ လႊတ္ေတာ္၏ အတည္ျပဳခ်က္ျဖင့္ ျပဌာန္းႏိုင္သည္။သမၼတသည္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာျဖင့္ လိုအပ္သည့္အမိန္႕ဒီဂရီမ်ားကို ျပဌာန္းႏိုင္သည္။သို႕ေသာ္ ထိုသို႕ျပဌာန္းသည့္ ဥပေဒ သည္ လႊတ္ေတာ္၏ အတည္ျပဳျခင္းကို ရယူရန္လိုအပ္ျပီး လႊတ္ေတာ္မွ အတည္မျပဳလွ်င္ ပ်က္ျပယ္သည္။ထို႕အျပင္ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ အရ သမၼတသည္ လႊတ္ေတာ္ ႏွင့္ သေဘာထားမတိုက္ဆိုင္လွ်င္ ထိုလႊတ္ေတာ္ကို ဖ်က္သိမ္းကာ လႊတ္ေတာ္ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားက်င္းပ ျပီး လႊတ္ေတာ္အသစ္ကို ျပန္လည္ဖြဲ႕စည္းႏိုင္သည္။
(၂ဝဝ၈)အေျခခံဥပေဒ ပါ ႏုိင္ငံေတာ္အႀကီးအကဲ က႑
(၂ဝဝ၈)ႏုိင္ငံေတာ္ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒေရးဆြဲရာတြင္ အခန္း(၃) ႏုိင္ငံေတာ္အႀကီးအကဲက႑၌ အတိအလင္း ေဖာ္ျပ ထားၿပီးျဖစ္သည္။၁။ ႏုိင္ငံေတာ္အႀကီးအကဲႏွင့္ ႏုိင္ငံေတာ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအႀကီးအကဲသည္ ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတ ျဖစ္
သည္။
၂။ ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတႏွင့္ ဒုတိယသမၼတမ်ားသည္ ႏုိင္ငံေတာ္ကုိ ကုိယ္စားျပဳသည္။
၃။ ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတသည္ ျပည္ေထာင္စုသမၼတ ျမန္မာႏုိင္ငံေတာ္ တစ္ဝန္းလုံးတြင္ ႏုိင္ငံသားအားလုံး၏ အထြတ္အထိပ္ေနရာ ရရွိသည္။
ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတႏွင့္ ဒုတိယသမၼတမ်ား၏ အရည္အခ်င္းမ်ား
(က) ႏုိင္ငံေတာ္ႏွင့္ႏုိင္ငံသားမ်ားအေပၚ သစၥာရွိသူျဖစ္ရမည္၊(ခ) မိမိႏွင့္ မိမိ၏မိဘႏွစ္ပါးလုံး ႏုိင္ငံေတာ္၏ အာဏာပုိင္နက္အတြင္း၌ ေမြးဖြားေသာ တုိင္းရင္းသားမွျဖစ္သည့္ ျမန္မာႏုိင္ငံသားျဖစ္ရမည္၊
(ဂ) ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ျခင္းခံရသူသည္ အနည္းဆုံး အသက္(၄၅)ႏွစ္ ျပည့္ၿပီးသူျဖစ္ရမည္၊
(ဃ) ႏုိင္ငံေတာ္ အေရးအရာမ်ားျဖစ္ေသာ ႏုိင္ငံေရး၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး၊ စီးပြားေရး၊ စစ္ေရး စသည့္အျမင္မ်ား ရွိရမည္၊
(င) သမၼတအျဖစ္ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ခံရသည့္ အခ်ိန္ႏွင့္ တစ္ဆက္တည္း အနည္းဆုံး အႏွစ္(၂ဝ) ႏုိင္ငံေတာ္တြင္ အေျခခ်ေနထုိင္ခဲ့သူ ျဖစ္ရမည္၊ ျခြင္းခ်က္။ ႏုိင္ငံေတာ္၏ခြင့္ျပဳခ်က္ျဖင့္ ႏုိင္ငံျခားသုိ႔ တရားဝင္သြားေရာက္သည့္ ကာလမ်ားကုိလည္း ႏုိင္ငံေတာ္တြင္ အေျခခ်ေနထုိင္ခဲ့သည့္ ကာလအျဖစ္ ထည့္သြင္းေရတြက္ရမည္။
(စ) မိမိကုိယ္တုိင္ေသာ္ လည္းေကာင္း၊ မိမိ၏ မိဘတစ္ပါးပါးေသာ္ လည္းေကာင္း၊ မိမိ၏ ဇနီးသုိ႔မဟုတ္ ခင္ပြန္းေသာ္လည္းေကာင္း၊ မိမိ၏တရားဝင္ သားသမီးတစ္ဦးဦးေသာ္ လည္းေကာင္း၊ ထုိတရားဝင္ သားသမီးတစ္ဦးဦး၏ ဇနီး သုိ႔မဟုတ္ ခင္ပြန္းေသာ္ လည္းေကာင္း၊ ႏုိင္ငံျခားအစုိးရ၏ ေက်းဇူးသစၥာေတာ္ကုိ ခံယူေစာင့္ေရွာက္႐ုိေသသူ သုိ႔မဟုတ္ ႏုိင္ငံျခားအစုိးရ၏ လက္ေအာက္ခံျဖစ္သူ သုိ႔မဟုတ္ တုိင္းတစ္ပါး၏ ႏုိင္ငံသားျဖစ္သူမ်ား မျဖစ္ေစရ၊ ထုိသူမ်ားသည္ ႏုိင္ငံျခားအစုိးရ၏ လက္ေအာက္ခံ ျဖစ္သူေသာ္လည္းေကာင္း၊ တုိင္းတစ္ပါး၏ ႏုိင္ငံသားေသာ္လည္းေကာင္း ခံစားရေသာ အခြင့္အေရးမ်ားႏွင့္ ေက်းဇူးခံစားခြင့္မ်ားကုိ ခံစားႏုိင္ခြင့္ရွိသူမ်ား မျဖစ္ေစရ၊
(ဆ) လႊတ္ေတာ္ေရြးေကာက္ပြဲ၌ ေရြးေကာက္ တင္ေျမႇာက္ခံပုိင္ခြင့္ အတြက္ သတ္မွတ္ထား သည့္အရည္အခ်င္းမ်ား အျပင္ ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတ အတြက္ သီးျခားသတ္မွတ္ထားေသာ အရည္အခ်င္းမ်ားႏွင့္လည္း ျပည့္စုံရမည္၊ အလားတူ ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတကုိ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ရာတြင္ သမၼတေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ေရး အဖြဲ႕က ေရြးခ်ယ္ တင္ေျမႇာက္ရမည္ဟု အတိအလင္းျပ႒ာန္းထားၿပီး ျဖစ္သည္။ သမၼတ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ေရး အဖြဲ႕ကုိလည္း ျပည္ေထာင္စုလႊတ္ေတာ္ ကုိယ္စားလွယ္ အစုအဖြဲ႕သုံးဖြဲ႕ျဖင့္ ဖြဲ႕စည္းရမည္ဟု အတိအလင္းျပ႒ာန္းထားၿပီး ျဖစ္သည္။
(က) ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတကုိ သမၼတေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ေရးအဖြဲ႕ျဖင့္ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ ရမည္၊
(ခ) သမၼတေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ေရး အဖြဲ႕ကုိ ျပည္ေထာင္စုလႊတ္ေတာ္ ကုိယ္စားလွယ္ အစုအဖြဲ႕ (၃)ဖြဲ႕ျဖင့္ ေအာက္ပါအတုိင္း ဖြဲ႕စည္းရမည္-
(၁) တုိင္းေဒသႀကီးမ်ားႏွင့္ ျပည္နယ္မ်ားမွ ကုိယ္စားလွယ္ဦးေရ တူညီစြာ ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္သည့္ လႊတ္ေတာ္ရွိ ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္ျခင္း ခံရေသာ လႊတ္ေတာ္ကုိယ္စားလွယ္မ်ား အစုအဖြဲ႕၊
(၂) ၿမိဳ႕နယ္ကုိ အေျခခံ၍လည္းေကာင္း၊ လူဦးေရကုိ အေျခခံ၍ လည္းေကာင္း၊ ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္သည့္ လႊတ္ေတာ္ရွိ ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္ျခင္း ခံရသည့္ လႊတ္ေတာ္ကုိယ္စားလွယ္မ်ား အစုအဖြဲ႕၊
(၃) ေဖာ္ျပပါ လႊတ္ေတာ္ႏွစ္ရပ္အတြက္ တပ္မေတာ္ ကာကြယ္ေရးဦးစီးခ်ဳပ္က အမည္စာရင္း တင္သြင္းသည့္ တပ္မေတာ္သား လႊတ္ေတာ္ ကုိယ္စားလွယ္မ်ား အစုအဖြဲ႕၊
(ဂ) ယင္းအစုအဖြဲ႕တစ္ဖြဲ႕စီက ဒုတိယသမၼတတစ္ဦးစီကုိ လႊတ္ေတာ္ ကုိယ္စားလွယ္မ်ားထဲမွ ျဖစ္ေစ၊ လႊတ္ေတာ္ကုိယ္စားလွယ္ မဟုတ္သူမ်ားထဲမွျဖစ္ေစ၊ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ရမည္၊
(ဃ) ဒုတိယသမၼတမ်ားသည္ ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတအတြက္ သတ္မွတ္ထားသည့္ အရည္အခ်င္းမ်ားႏွင့္ ျပည့္စုံျခင္း ရွိ၊ မရွိကုိ ျပည္ေထာင္စုလႊတ္ေတာ္ႏွင့္ ျပည္ေထာင္စု လႊတ္ေတာ္တြင္ ပါဝင္ေသာ လႊတ္ေတာ္ႏွစ္ရပ္၏ အႀကီးအမွဴးမ်ားႏွင့္ ဒုတိယအႀကီးအမွဴးမ်ား ပါဝင္သည့္အဖြဲ႕က စိစစ္ရမည္၊
(င) ျပည္ေထာင္စုလႊတ္ေတာ္ ကုိယ္စားလွယ္အားလုံး ပါဝင္ေသာ သမၼတေရြးခ်ယ္ တင္ေျမႇာက္ေရးအဖြဲ႕က ႏုိင္ငံေတာ္ သမၼတေလာင္းမ်ားျဖစ္သည့္ ဒုတိယသမၼတ (၃)ဦးအနက္ မိမိတို႔ႀကိဳက္ႏွစ္သက္သည့္ ဒုတိယသမၼတတစ္ဦးကုိ ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတအျဖစ္ ဆႏၵမဲေပး ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ရမည္၊
(စ) ထုိသုိ႔ ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတႏွင့္ ဒုတိယသမၼတမ်ား ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ႏုိင္ရန္ လုိအပ္သည့္ ဥပေဒကုိ ျပ႒ာန္းေပးရမည္၊
သမၼတအားျပန္လည္ျဖဳတ္ခ်ျခင္း
သမၼတ တစ္ဦးအားျပန္လည္ျဖဳတ္ခ်ရန္မွာမူ ျဖစ္ခဲလွပါသည္။အေၾကာင္းမွာ ပါလီမန္ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ကဲ့သို႕မဟုတ္ပဲ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအၾကီးအကဲ(သမၼတ)သည္ လႊတ္ေတာ္ႏွင့္ ပိုင္းျခားထားသည့္အတြက္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ဖြဲ႕စည္းပုံ အေျခခံ ဥပေဒ အရ ရာထူးသက္တမ္းျပည့္သည္ထိ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ရန္ အာမခံျပဌာန္းေပးထားသည္ေၾကာင့္လည္းေကာင္း ျဖစ္ေလ့ ရွိၾကသည္။သို႕ေသာ္ အက်င့္ပ်က္ယြင္းသည့္အတြက္ လည္းေကာင္း၊ ဖြဲ႔စည္းပံု အေျခခံဥပေဒႏွင့္ မညီေသာ လုပ္ရပ္မ်ားကို ျပဳက်င့္သည္ဟုလည္းေကာင္း သက္ေသစံုလင္လွ်င္ လႊတ္ေတာ္အတြင္း ျဖဳတ္ခ်ရန္သင့္မသင့္ မဲခြဲဆံုးျဖတ္ျပီး တရားစြဲဆိုႏိုင္သည္။ထင္ရွားသည့္သမၼတစနစ္ႏိုင္ငံမ်ား
- အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု(သမၼတ အာဏာပိုင္စနစ္)
- ျပင္သစ္(သမၼတအာဏာပိုင္၊၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ခန္႕အပ္ စနစ္)
- ထိုင္၀မ္(သမၼတအာဏာပိုင္၊၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ခန္႕အပ္ စနစ္)
- ရုရွား(သမၼတအာဏာပိုင္၊၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ခန္႕အပ္ စနစ္)
- အင္ဒိုနီးရွား(သမၼတ အာဏာပိုင္စနစ္)
- ဖိလစ္ပိုင္(သမၼတ အာဏာပိုင္စနစ္)
- ေတာင္ကိုရီးယား(သမၼတ အာဏာပိုင္စနစ္)
- ေတာင္အာဖရိက(သမၼတ အာဏာပိုင္စနစ္)
- ယူကရိန္း(သမၼတ၊၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ အာဏာခြဲေ၀စနစ္)
အထူးသတိျပဳရန္ အခ်က္တစ္ခ်က္မွာ အခ်ိဳ႔ႏိုင္ငံမ်ား၏တရား၀င္အမည္မ်ားတြင္ "သမၼတ"ဟူသည့္စကားလံုးကိုသံုးစြဲသည့္တိုင္ သမၼတစနစ္ျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္သည္မဟုတ္ေခ်။ဥပမာအားျဖင့္ ပါလီမန္ဒီမိုကေရစီစနစ္က်င့္သံုးသည့္ စကၤာပူ(စကၤာပူသမၼတႏိုင္ငံ)၊ အိႏိၵယ(အိႏိၵယသမၼတႏိုင္ငံ)တို႔ရွိတတ္သည္။ထို႔ျပင္ အာဏာရွင္ ႏွင့္ တစ္ပါတီစနစ္ က်င့္သံုးသည့္ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံမ်ားတြင္လည္း ထိုကဲ့သို႔ သမၼတ ဆိုသည့္အသံုးအႏႈံးမ်ိဳးကို သံုးစြဲတတ္ပါသည္။
ျမန္မာႏိုင္ငံရွိ သမၼတမ်ား
- စဝ္ေရႊသိုက္ (၁၉၄၈-ခုႏွစ္ ဇႏၷ၀ါရီ ၄ရက္ မွ ၁၉၅၂-ခုႏွစ္ မတ္လ ၁၆-ရက္ အထိ)
- ေဒါက္တာဘဦး (၁၉၅၂-ခုႏွစ္ မတ္လ ၁၆-ရက္ မွ ၁၉၅၇-ခုႏွစ္၊ မတ္လ ၁၃-ရက္ အထိ)
- မန္းဝင္းေမာင္ (၁၉၅၇-ခုႏွစ္၊ မတ္လ ၁၃-ရက္ မွ ၁၉၆၂-ခုႏွစ္၊ မတ္လ ၂-ရက္ထိ )
- ဦးေနဝင္း (၁၉၆၂ ခုႏွစ္၊ မတ္လ (၂) ၇က္ေန ့မွ ၁၉၈၁-ခုႏွစ္၊ ႏို၀င္ဘာလ ၉-ရက္ေန႔အထိ)
- ဦးစန္းယု (၁၉၈၁-ခုႏွစ္၊ ႏို၀င္ဘာလ ၉-ရက္ေန႔မွ ၁၉၈၈-ခုႏွစ္၊ ဇူလိုင္လ ၂၅-ရက္အထိ)
- ဦးစိန္လြင္ (၁၉၈၈-ခုႏွစ္၊ ဇူလိုင္လ ၂၅-ရက္မွ ၁၉၈၈-ခုႏွစ္၊ ၾသဂုတ္ ၁၂-ရက္အထိ )
- ဦးေအးကို (၁၉၈၈-ခုႏွစ္၊ ၾသဂုတ္ ၁၂-ရက္မွ ၾသဂုတ္ ၁၉-ရက္ထိ )
- ေဒါက္တာေမာင္ေမာင္ (၁၉၈၈-ခုႏွစ္၊ ၾသဂုတ္ ၁၉-ရက္မွ ၁၉၈၈-ခုႏွစ္၊ စက္တင္ဘာလ ၁၈-ရက္အထိ)
ကိုးကား
- ျပည္ေထာင္စု သမၼတျမန္မာႏုိင္ငံေတာ္ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ (၂ဝဝ၈)
ျပိဳင္တူတြန္းလွ်င္ ေရႊ ့ႏိုင္သည္ ။
No comments:
Post a Comment