ျငိမ္းခ်မ္းေရး၊ ပဋိပကၡ ႏွင့္ အၾကမ္းဖက္မွဳ

ခင္မမမ်ိဳး
--------------
-----------------------------------------------------------------
Myanmar Institute of Peace and Security Studies (MIPSS)
ျငိမ္းခ်မ္းေရး ႏွင့္ ပဋိပကၡ ေလ့လာေရး စာစဥ္ အမွတ္ (၁)
စက္တင္ဘာလ၊ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္

နိဒါန္း
စစ္ပြဲေတြ၊ ပဋိပကၡေတြနဲ႕ အၾကမ္းဖက္မွဳေတြဟာ ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ ျငိမ္းခ်မ္းေရးနဲ႕ လူအမ်ားရဲ႕ လံုျခံဳေရးကို ထိခိုက္ေနခဲ့တာ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ရွိေနခဲ့ပါျပီ။ ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းမွာ ပါ၀င္တဲ့ ႏိုင္ငံေတြနဲ႕ လူပုဂၢိဳလ္ေတြဟာ အၾကမ္းဖက္မွဳ (violence) အသြင္သ႑ာန္မ်ိဳးစံုကို အသံုးျပဳျပီး ပဋိပကၡ (conflicts) ေတြကို ေျဖရွင္းၾကပါတယ္။ လူမ်ိဳးစုကြဲျပားမွဳ၊ ဘာသာေရး အယူအဆ ကြဲျပားမွဳ၊ ႏိုင္ငံေရး အျမင္ ကြဲျပားမွဳ စတဲ့ ကဲြျပားျခားနားမွဳေတြ အၾကားမွာ အတူတကြ ယွဥ္တြဲ ေနထိုင္မွဳကို ဦးစားေပးျခင္း မရွိပဲ၊ ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္လာေအာင္ အၾကမ္းဖက္မွဳ နည္းမ်ိဳးစံုနဲ႕ ရင္ဆိုင္ေျဖရွင္းမွဳေတြ ျပဳလုပ္ၾကပါတယ္။ ကမၻာ့ျငိမ္းခ်မ္းေရးကို ေတာင္းဆိုမွဳေတြ ေပၚထြက္ေနခ်ိန္မွာပဲ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ၊ တန္းတူညီမွ်ျခင္း မရွိမွဳ၊ ဗိုလ္က်စိုးမိုးမွဳ၊ လူ႕အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖာက္မွဳ၊ ႏိုင္ငံေတာ္အၾကမ္းဖက္မွဳ (state terrorism) စတာ ေတြေၾကာင့္ ေပၚထြက္လာတဲ့ ပဋိပကၡေတြကလဲ အမ်ားအျပား ရွိေနဆဲပါပဲ။
ျငိမ္းခ်မ္းေရးဆိုရာ၀ယ္
ျငိမ္းခ်မ္းေရးဆိုတာကို စစ္ပြဲေတြမရွိတာ၊ စစ္ပြဲေတြအဆံုးသတ္တာလို႕ လူအမ်ားက သတ္မွတ္ ထားၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ျငိမ္းခ်မ္းေရးဆိုတဲ့ စကားလံုးမွာ သမိုင္းေၾကာင္းနဲ႕ ယဥ္ေက်းမွဳ ဓေလ့ ထံုးစံေပၚ မူတည္ျပီး အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္ မ်ားစြာရွိပါတယ္။ အတူတကြယွဥ္တြဲေနထိုင္မွဳ၊ အတြင္းစိတ္ သေဘာတည္ျငိမ္ေအးခ်မ္းမွဳ၊ ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္ အင္အားသံုးမွဳမ်ား ကင္းေ၀းမွဳ စတာေတြဟာ ျငိမ္းခ်မ္းေရးရဲ႕ အႏွစ္သာရေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အေနာက္တိုင္း အေတြးအေခၚေတြကေန ျမစ္ဖ်ားခံလာတဲ့ ျငိမ္းခ်မ္းေရးသိပၸံ ကေတာ့ စစ္ပြဲေတြမျဖစ္လာေအာင္ ကာကြယ္ေရးနဲ႕ စစ္ပြဲေတြ အဆံုးသတ္ေရးကို အာရံုစိုက္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ျငိမ္းခ်မ္းေရးနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ ေလ့လာသုေတသနျပဳမွဳေတြဟာ တစတစနဲ႕ စစ္ပြဲေတြသာမကေတာ့ပဲ၊ ျငိမ္းခ်မ္းစြာ တည္ရွိေသာ အေနအထား (state of peace) ကို ထိခိုက္ေစတဲ့ အေၾကာင္းအရာေတြ ကိုပါ ခ်ဲ႕ထြင္လာခဲ့ၾကပါတယ္။
၁
ျငိမ္းခ်မ္းေရး၊ ပဋိပကၡႏွင့္ အၾကမ္းဖက္မွဳ
၂၀ ရာစု ကာလ ကမၻာတ၀ွမ္းမွာ ေပၚေပါက္လာတဲ့ အမ်ိဳးသမီးလွဳပ္ရွားမွဳေတြေၾကာင့္ လူတဦးခ်င္းစီေပၚမွာ သက္ေရာက္ေနတဲ့ အၾကမ္းဖက္မွဳ (violence) ကိုလဲ ျငိမ္းခ်မ္းေရး ေလ့လာသူ မ်ားက ထည့္သြင္းေလ့လာမွဳေတြ ျပဳလုပ္လာၾကပါတယ္။ အမ်ိဳးသမီးအခြင့္အေရး လွဳပ္ရွားသူမ်ားက အမ်ိဳးသမီးမ်ားကို တိုက္ခိုက္ေနေသာ စစ္ပြဲေတြလို႕ သတ္မွတ္ယူဆရတဲ့ အိမ္တြင္းအၾကမ္းဖက္မွဳနဲ႕ လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာ ေစာ္ကားမွဳေတြကို မရပ္စဲႏိုင္ရင္ ျငိမ္းခ်မ္းေရးရွိမွာ မဟုတ္ဘူးလို႕ ေျပာဆိုခဲ့ၾကပါတယ္။ လူတဦးနဲ႕တဦးအၾကားမွာ ျဖစ္ပြားတဲ့ အၾကမ္းဖက္မွဳေတြအျပင္ မိမိကိုယ္ကို ထိခိုက္ေစျခင္းနဲ႕ ေသေၾကာင္းၾကံမွဳ ျပဳလုပ္ျခင္းေတြဟာလဲ အတြင္းစိတ္ျငိမ္းခ်မ္းမွဳ (‘inner peace’) မရွိျခင္းေၾကာင့္လို႕ ယူဆျပီး၊ ေလ့လာဆန္းစစ္မွဳေတြ ျပဳလုပ္လာၾကပါတယ္။ ျငိမ္းခ်မ္းေရးသုေတသီတဦးျဖစ္တဲ့ Johan Galtung က ေဆးပညာ နယ္ပယ္မွာ ေရာဂါဘယဆိုတာကို က်န္းမာေရးရဲ႕ ဆန္႕က်င္ဘက္အေနနဲ႕ သတ္မွတ္ခ်က္ကို နမူနာ ယူျပီး၊ ျငိမ္းခ်မ္းေရး သုေတသန နယ္ပယ္မွာ အၾကမ္းဖက္မွဳ ဆိုတာ ျငိမ္းခ်မ္းေရးရဲ႕ ဆန္႕က်င္ဘက္အေနနဲ႕ သတ္မွတ္ခဲ့ပါတယ္။
ျငိမ္းခ်မ္းေရးဆိုတာ အၾကမ္းဖက္မွဳရဲ႕ ဆန္႕က်င္ဘက္ျဖစ္တဲ့အတြက္ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအတြင္းမွာ အသြင္သ႑ာန္အမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႕ တည္ရွိေနတဲ့ အၾကမ္းဖက္မွဳေတြကို ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္မွသာ ျငိမ္းခ်မ္းေရးကို တည္ေဆာက္ႏိုင္မယ္လို႕ ထင္ျမင္ယူဆမွဳေတြ ရွိပါတယ္။ အၾကမ္းဖက္မွဳေတြ ေလွ်ာ့ခ်မွဳ ဆိုတာမွာ စစ္ပြဲေတြမွာ အပစ္အခတ္ရပ္စဲေရး သေဘာတူညီမွဳကေန စျပီး၊ လူႏွစ္ဦးအၾကားမွာ ရွိေနတဲ့ အမုန္းတရား ေတြ၊ ေဒါသေတြ၊ အာဃာတ ေတြကို ေလွ်ာ့ခ်မွဳအထိ အက်ံဳး၀င္ပါတယ္။ ဒီလို လူ႕အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ အလႊာအသီးသီးမွာ အသြင္သ႑ာန္အမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႕ ျဖစ္ေပၚေနတဲ့ အၾကမ္းဖက္မွဳေတြကို ေလွ်ာ့ခ်တာကို
၂
ျငိမ္းခ်မ္းေရး၊ ပဋိပကၡႏွင့္ အၾကမ္းဖက္မွဳ
‘negative peace‘ လို႕ ေခၚဆိုသတ္မွတ္ၾကပါတယ္။ ဥပမာ- အိမ္တြင္းအၾကမ္းဖက္မွဳျပဳလုပ္တဲ့ အိမ္ေထာင္ဘက္ကို ကြာရွင္းတာ၊ လူအမ်ားေသေစတတ္တဲ့ နယူးကလီးယား လက္နက္ေတြကို ေလွ်ာ့ခ်ထိန္းခ်ဳပ္တာနဲ႕ လူအခ်င္းခ်င္း ေက်းကၽြန္အျဖစ္ အႏိုင္က်င့္ေစခိုင္းမွဳေတြကို ပယ္ဖ်က္ျခင္း စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
ျငိမ္းခ်မ္းေရးဆိုတာကို ဒီလို ေလွ်ာ့ခ်ျခင္းအသြင္နဲ႕ negative peace အျဖစ္ သတ္မွတ္မွဳေတြ ရွိသလို၊ positive peace အေနနဲ႕ ျငိမ္းခ်မ္းေရးဆိုတာ state of harmony ေပၚထြက္လာျခင္းလို႕ သတ္မွတ္မွဳ ေတြလဲ ရွိပါတယ္။ State of harmony ဆိုတာမွာ လြတ္လပ္မွဳ၊ တရားမွ်တမွဳ၊ တန္းတူ ညီမွ်မွဳ၊ ေသြးစည္းမွဳ၊ ေရရွည္ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္မွဳ၊ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးမွဳနဲ႕ အေျခခံ လူသား လိုအပ္ခ်က္မ်ားကို ျဖည့္ဆည္းႏိုင္မွဳ စတာေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။ ဒီလို state of harmony ေပၚထြက္လာဖို႕အတြက္ ျငိမ္းခ်မ္းေရးယဥ္ေက်းမွဳ (Culture of Peace) ရွိဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ (၁၉၉၉) ခုႏွစ္၊ UN Declaration on a Culture of Peace မွာ ျငိမ္းခ်မ္းေရးယဥ္ေက်းမွဳဆိုတာ လူ႕ဘ၀ကို ေလးစားတန္ဖိုးထားျခင္း၊ အၾကမ္းဖက္မွဳမ်ားအားရပ္စဲျခင္း၊ အၾကမ္းမဖက္ေရး သေဘာတရား မ်ားကို ပညာေပးစည္းရံုးမွဳ၊ ေဆြးေႏြးအေျဖရွာမွဳနဲ႕ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မွဳတို႕ျဖင့္ က်င့္သံုးျခင္း၊ အျခားႏိုင္ငံမ်ား၏ ႏိုင္ငံေတာ္ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာ၊ နယ္ေျမပိုင္နက္ကို ေလးစားတန္ဖိုး ထားျခင္း၊ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရး အခြင့္အလမ္းမ်ားအား ေလးစားတန္ဖိုးထား၍ ျမွင့္တင္ျခင္း၊ က်ားမ တန္းတူညီမွ် အခြင့္အေရးမ်ားအား ေလးစား တန္ဖိုးထား၍ ျမွႈင့္တင္ျခင္း၊ ပဋိပကၡျပႆနာမ်ားအား ျငိမ္းခ်မ္းစြာ ေျဖရွင္းျခင္း၊ လြတ္လပ္စြာ ေတြးေခၚခြင့္၊ ဆႏၵေဖာ္ထုတ္ခြင့္ စေသာ အခြင့္အေရးမ်ားအား ေလးစားတန္ဖိုးထား၍ ျမွင့္တင္ျခင္း၊ လြတ္လပ္မွဳ၊ တရားမွ်တမွဳ၊ သည္းခံခြင့္လႊတ္မွဳ၊ ေသြးစည္း ညီညြတ္မွဳ၊ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မွဳ၊ အမ်ား သေဘာဆႏၵအား ေလးစားမွဳ၊ ေဆြးေႏြးအေျဖရွာမွဳ၊ အျပန္အလွန္ နားလည္မွဳစသည့္ သေဘာတရားမ်ား လူ႕အဖြဲ႕အစည္းႏွင့္ ႏိုင္ငံမ်ားအၾကားတြင္ ပ်ံ႕ႏွံ႕ လာျခင္း စတဲ့ သေဘာတရားေတြ အေပၚမွာ အေျခခံတဲ့ စံနမူနာတန္ဖိုး သတ္မွတ္ခ်က္ေတြ၊ ျပဳမူေဆာင္ရြက္မွဳေတြ၊ ဘ၀ေနထိုင္မွဳေတြ ျဖစ္ေၾကာင္း အဓိပၸာယ္ ဖြင့္ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။
၃
ျငိမ္းခ်မ္းေရး၊ ပဋိပကၡႏွင့္ အၾကမ္းဖက္မွဳ
ျငိမ္းခ်မ္းေရးဆိုတာကို ဒီလို negative peace, positive peace ေတြအေနနဲ႕ သတ္မွတ္မွဳေတြ ရွိေပမယ့္၊ ဒီလို သတ္မွတ္မွဳေတြဟာ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္ေတြနဲ႕သာ ဆိုင္ျပီး၊ ပဋိပကၡေတြ ေပၚထြက္လာတာနဲ႕ state of peace ကြယ္ေပ်ာက္သြားႏိုင္ေၾကာင္း Galtung က ဆိုထားခဲ့ျပီး၊ ျငိမ္းခ်မ္းေရးဆိုတာ ပဋိပကၡေတြကို အၾကမ္းမဖက္ေသာ အျပဳအမူနဲ႕ ကိုင္တြယ္ေျဖရွင္းႏိုင္ေသာ စြမ္းရည္ရွိျခင္းလို႕ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခဲ့ပါတယ္။ ပဋိပကၡေတြကို ကိုင္တြယ္ေျဖရွင္းႏိုင္တဲ့ နည္းမ်ားစြာ ရွိပါတယ္။ ဒီအထဲမွာ အၾကမ္းဖက္မွဳနဲ႕ စစ္ပြဲေတြကေတာ့ ျပႆနာေတြ ေျဖရွင္းဖို႕အတြက္ ေပးဆပ္ရမွဳမ်ားတဲ့ ေျဖရွင္းနည္း ေတြပါပဲ။ အၾကမ္းဖက္မွဳနဲ႕ စစ္ပြဲေတြေၾကာင့္ လူေပါင္းမ်ားစြာရဲ႕ အသက္ေတြ၊ ဘ၀ေတြ ပ်က္စီးရံုမကပဲ၊ ေနာက္ဆက္တြဲအေနနဲ႕ စိတ္ဒဏ္ရာေတြပါ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအတြင္းမွာ က်န္ခဲ့ေစ ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပဋိပကၡေတြကို ကိုယ္ခ်င္းစာနာမွဳ၊ တီထြင္ဆန္းသစ္မွဳ၊ အၾကမ္းမဖက္မွဳ စတာေတြအေပၚမွာ အေျခခံျပီး ကိုင္တြယ္ေျဖရွင္းႏိုင္မွသာ ျငိမ္းခ်မ္းေရးရႏိုင္မွာ ျဖစ္တယ္လို႕ ပညာရွင္ေတြက ေရးသားတင္ျပခဲ့ၾက ပါတယ္။
ပဋိပကၡဆိုရာ၀ယ္
ျငိမ္းခ်မ္းေရးသိပၸံပညာရပ္က ပဋိပကၡဆိုတာ ဆိုး၀ါးမွဳ၊ အၾကမ္းဖက္မွဳ မဟုတ္ပဲ လူေတြရဲ႕ဘ၀၊ လူမွဳဆက္ဆံေရးနဲ႕ လူသားဖြံ႕ျဖိဳး တိုးတက္မွဳမွာ ပံုမွန္ျဖစ္ပြားေနတဲ့ အရာျဖစ္တယ္လို႕ ရွဳျမင္ သံုးသပ္ပါတယ္။ လူတိုင္း၊ အဖြဲ႕အစည္းတိုင္း၊ ႏိုင္ငံတိုင္းမွာ ရည္မွန္းခ်က္ပန္းတိုင္ေတြ ရွိျပီး၊ ဒီရည္မွန္းခ်က္ပန္းတိုင္ေတြ အၾကားမွာ မတူညီကြဲျပားမွဳေတြ၊ သဟဇာတမရွိမွဳေတြ ျဖစ္လာတဲ့အခါ
၄
ျငိမ္းခ်မ္းေရး၊ ပဋိပကၡႏွင့္ အၾကမ္းဖက္မွဳ
ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္လာႏိုင္ပါတယ္။ ဒီလို ပဋိပကၡေတြဟာ အသြင္သ႑ာန္အမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႕ ျဖစ္တည္ေနတတ္ျပီး လူတေယာက္ရဲ႕ စိတ္ထဲမွာ ဒြိဟျဖစ္ေနျခင္း (intra-personal conflict)၊ လူႏွစ္ဦးအၾကား ပဋိပကၡ (interpersonal conflict) ၊ အုပ္စုတြင္း ပဋိပကၡ (intra-group conflict)၊ အုပ္စုမ်ားအၾကားမွ ပဋိပကၡ (intergroup conflict), ႏိုင္ငံတြင္းပဋိပကၡ (national (intra-state) conflicts) နဲ႕ ႏိုင္ငံမ်ားအၾကားမွ ပဋိပကၡ ( international (inter-state) conflicts) ဆိုျပီး၊ အမ်ိဳးမ်ိဳးကြဲျပားပါတယ္။
ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္လာရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြမွာ ဒီလို ကြဲျပားျခားနားျပီး၊ သဟဇာတမျဖစ္တဲ့ ရည္မွန္းခ်က္ပန္းတိုင္ေတြ (Content or contradiction) အျပင္၊ သက္ဆိုင္သူေတြရဲ႕ အျမင္သေဘာထား (Attitude) နဲ႕ ျပဳမူေဆာင္ရြက္ပံု (Behaviour) ေတြလဲ ပါ၀င္တယ္လို႕ သတ္မွတ္ၾကပါတယ္။ ဒါနဲ႕ပတ္သက္ျပီး၊ ပဋိပကၡေအဘီစီ သံုးနာညီၾတိဂံ ေပၚထြက္လာပါတယ္။ ပဋိပကၡေတြတိုင္းမွာ ေအဘီစီ အခ်က္ေတြျဖစ္တဲ့ Attitude, Behaviour and Content ဆိုတာေတြရွိေနျပီး၊ ဒီသံုးမ်ိဳးက ဆက္စပ္ေနပါတယ္။ ဒီအခ်က္သံုးခုကို ေလ့လာျခင္းအားျဖင့္ ပဋိပကၡေတြအေပၚမွာ နားလည္မွဳ ပိုရွိျပီး၊ ဒီလိုပဋိပကၡေတြကို ေျဖရွင္းႏိုင္မယ့္ နည္းလမ္းေတြကိုလဲ ရွာေဖြလာႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဥပမာအားျဖင့္ အားလပ္ရက္တရက္မွာ ေယာက်္ားျဖစ္သူက အိမ္မွာ စာဖတ္ခ်င္ျပီး၊ မိန္းမျဖစ္သူက ေစ်း၀ယ္ထြက္လိုတဲ့အခါ သူတို႕ဆီမွာ မတူညီကြဲျပားတဲ့ content or contradiction ေတြ ရွိေနပါျပီ။ ဒီအခါမွာ တဦးတဘက္ကျဖစ္ေစ၊ ႏွစ္ဦးစလံုးကျဖစ္ေစ သူတို႕ရဲ႕ မိသားစုဆက္ဆံေရးကို အားလပ္ရက္ အသံုးခ်မွဳ အျမင္သေဘာထား (attitude) ေတြထက္ ပိုျပီး တန္ဖိုးထားရင္ (သို႕မဟုတ္) တဘက္နဲ႕တဘက္ လိုအပ္ခ်က္ေတြနဲ႕ ျပဳမူေဆာင္ရြက္ပံု (behaviour) ေတြကို နားလည္မွဳေပးႏိုင္ရင္၊ ဒီမိသားစုမွာ ကြဲျပားမွဳေတြကို ေျဖရွင္းႏိုင္မယ့္ shared strategy ေပၚထြက္လာမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပဋိပကၡဆိုတာ ျပႆနာမဟုတ္ပဲ ဒါကိုရွဳျမင္သံုးသပ္ပံုနဲံ ကိုင္တြယ္ေျဖရွင္းပံုကသာ ျပႆနာျဖစ္ေၾကာင္း ပညာရွင္ေတြက မီးေမာင္းထိုး ေဖာ္ျပခဲ့ၾကပါတယ္။
၅
ျငိမ္းခ်မ္းေရး၊ ပဋိပကၡႏွင့္ အၾကမ္းဖက္မွဳ
အထက္က ေဖာ္ျပထားတဲ့ ဥပမာမွာ ေယာက်္ားျဖစ္သူက 'မင္းသြားခ်င္တိုင္း အျမဲလိုက္မပို႕ေပးႏိုင္ဘူး၊ မင္းဘာသာသြား၊ ငါစာဖတ္စရာရွိတယ္'လို႕ ေျပာျပီး၊ မိန္းမျဖစ္သူကလဲ 'ရွင္ဟာ မိန္းမေတြရဲ႕ လိုအပ္ခ်က္ကို မလိုက္ေလ်ာေပးႏိုင္တဲ့ ေယာက်္ားပဲ။ ရွင္ပို႕ေပးမွ သြားရမွာ မဟုတ္ဘူး။ ကၽြန္မဘာသာ တကၠဆီနဲ႕ သြားမယ္' ဆိုျပီး၊ အျပန္အလွန္ေအာ္ဟစ္မွဳေတြ ျဖစ္ပြားလာခဲ့ျပီ ဆိုပါစို႕။ ဒီလို conflict escalation ျဖစ္ပြားလာမွဳဟာ 'ငါမွန္တယ္၊ သူမွားတယ္'ဆိုတဲ့ အျမင္သေဘာထား (attitudes) နဲ႕ တဘက္နဲ႕တဘက္ ေအာ္ဟစ္မွဳ၊ စြပ္စြဲေျပာဆိုမွဳေတြ ျပဳလုပ္တဲ့ အျပဳအမူ (behaviour) ေတြေၾကာင့္ ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို အျမင္သေဘာထားနဲ႕ အျပဳအမူေတြအေပၚမွာ အေျခတည္ျပီး၊ ပဋိပကၡေတြ ၾကီးထြားလာခ်ိန္မွာ မိန္းမျဖစ္သူက တကၠဆီနဲ႕ အျပင္ထြက္သြားခဲ့လို႕ တဘက္နဲ႕ တဘက္စြပ္စြဲမွဳေတြ၊ ရန္ပြဲေတြ မျဖစ္လာရင္ေတာင္ ဒါဟာ ျပီးဆံုးသြားတဲ့ ပဋိပကၡလို႕ မဆိုႏိုင္ပါဘူး။ တိုက္ဆိုင္ခ်ိန္မွာ အခ်ိန္မေရြး ျပန္လည္ေပၚထြက္လာႏိုင္ပါတယ္။
ပဋိပကၡအေရးေလ့လာသူ Keltner ရဲ႕ ‘struggle spectrum’ အရ ပဋိပကၡေတြ ဆင့္ကဲျဖစ္ေပၚမွဳေတြမွာ အဆင့္ေျခာက္ဆင့္ရွိပါတယ္။ ပထမအဆင့္ကေတာ့ ကြဲျပားမွဳျဖစ္ျပီး၊ ဒုတိယအဆင့္ကေတာ့ သေဘာတူညီခ်က္ မရမွဳပါ။ အဲဒီအခါမွာ အျငင္းပြားမွဳ အဆင့္ကို တက္သြားျပီး၊ သူမွန္တယ္-ငါမွန္တယ္နဲ႕ ေျပာဆိုမွဳေတြ ျဖစ္လာပါတယ္။ ေနာက္ဆံုးမွာ စြပ္စြဲေျပာဆိုမွဳေတြ ရွိလာျပီး၊ ရန္ပြဲအသြင္ ေရာက္သြားတတ္ပါတယ္။ ဒီလို ပဋိပကၡအဆင့္ေတြတိုင္းမွာ ဦးတည္ရာ ႏွစ္ခုရွိပါတယ္။ တခုကေတာ့ ပဋိပကၡေတြ ပိုမိုၾကီးထြားလာျခင္း (conflict escalation) ျဖစ္ျပီး၊ ဒုတိယဦးတည္ရာကေတာ့
၆
ျငိမ္းခ်မ္းေရး၊ ပဋိပကၡႏွင့္ အၾကမ္းဖက္မွဳ
ပဋိပကၡေရခ်ိန္ ေလ်ာ့က်လာျခင္း (conflict de-escalation) ျဖစ္ပါတယ္။ ပဋိပကၡျဖစ္ေပၚမွဳ အဆင့္ေတြမွာ ပိုမိုၾကီးထြားလာျခင္း၊ ေလ်ာ့က်လာျခင္းက လူေတြရဲ႕ အျမင္သေဘာထားေတြနဲ႕ ကိုင္တြယ္ေျဖရွင္းမွဳေပၚမွာ မူတည္ပါတယ္။
လူမွဳစိတ္ပညာနဲ႕ လူမွဳမႏုႆေဗဒပညာရပ္ေတြမွာ ပဋိပကၡေတြနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ အျမင္သေဘာထားနဲ႕ ျပဳမူ ေဆာင္ရြက္ပံုေတြကို ေလ့လာေဖာ္ထုတ္ ထားပါတယ္။ အျမင္က်ဥ္းေျမာင္းျခင္း၊ ျခိမ္းေခ်ာက္ျခင္း၊ အင္အားသံုးေျဖရွင္းျခင္း၊ အႏိုင္က်င့္ဗိုလ္က်ျခင္း၊ ခြဲျခားဆက္ဆံျခင္း၊ တယူသန္ျခင္း၊ လူမ်ိဳးၾကီး၀ါဒ က်င့္သံုးျခင္း၊ ဘာသာေရး၊ လူမ်ိဳးေရးအယူအဆ အစြန္းေရာက္ျခင္း စတာေတြဟာ ပဋိပကၡေတြကို ၾကီးထြားေစႏိုင္ျပီး၊ လူသားဆန္မွဳ၊ သည္းခံခြင့္လႊတ္မွဳ၊ လူ႕သိကၡာကို တန္ဖိုးထားမွဳ၊ ရိုးသားမွဳ၊ အျပန္အလွန္ေလးစားမွဳ၊ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးမွဳ စတာေတြကေတာ့ ပဋိပကၡေတြကို ေလ်ာ့က်ေစ ႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပဋိပကၡေတြဟာ စစ္ပြဲေတြ၊ အၾကမ္းဖက္မွဳေတြနဲ႕ မတူညီပါဘူး။ ပဋိပကၡေတြက ပံုမွန္ျဖစ္ပြားေနတဲ့ အရာေတြျဖစ္ျပီး၊ ေအဘီစီ အခ်က္ေတြျဖစ္တဲ့ Attitude, Behaviour and Content သံုးခုေပါင္းစပ္ပါ၀င္ျပီး၊ စစ္ပြဲေတြကေတာ့ ျပဳမူေဆာင္ရြက္ပံု (Behaviour) နဲ႕ သက္ဆိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စစ္ပြဲေတြကို ျပဳမူေဆာင္ရြက္ပံုအား ေျပာင္းလဲျခင္း (behaviour change) နဲ႕ အဆံုး သတ္လို႕ရပါတယ္။ ပဋိပကၡေတြကိုေတာ့ ျပဳမူေဆာင္ရြက္ပံု ေျပာင္းလဲရံုနဲ႕ ေျဖရွင္းလို႕ မရႏိုင္ပါဘူး။ ပဋိပကၡကို ျဖစ္ပြားေစတဲ့ အေၾကာင္းတရားေတြ၊ မတူညီတဲ့ ရည္မွန္းခ်က္ပန္းတိုင္ေတြကို ပဋိပက ၡျဖစ္ပြားမွဳအဆင့္ ေလ်ာ့က်ေစႏိုင္တဲ့ အျမင္သေဘာထားေတြ ကိုင္စြဲျပီး၊ ျခိမ္းေခ်ာက္အင္အားသံုး အႏိုင္က်င့္ ဗိုလ္က်ျခင္း မပါေသာ ျပဳမူေဆာင္ရြက္ပံုေတြနဲ႕ ေျဖရွင္းႏိုင္ဖို႕ ပဋိပကၡမွာ ပါ၀င္ ပတ္သက္ေနသူေတြအားလံုးက ၾကိဳးပမ္းၾကရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
အၾကမ္းဖက္မွဳ (violence) ဆိုရာ၀ယ္
အၾကမ္းဖက္မွဳဆိုတာ ထိခိုက္မွဳတစံုတရာကို ျဖစ္ပြားေစတဲ့ အင္အားအသံုးျပဳမွဳ ျဖစ္ပါတယ္။
၇
ျငိမ္းခ်မ္းေရး၊ ပဋိပကၡႏွင့္ အၾကမ္းဖက္မွဳ
ကမၻာ့က်န္းမာေရး အဖြဲ႕ၾကီးကေတာ့ အၾကမ္းဖက္မွဳဆိုတာ မိမိကိုယ္တိုင္ျဖစ္ေစ၊ အျခားသူ တေယာက္ကိုျဖစ္ေစ၊ အျခားလူအုပ္စု (သို႕မဟုတ္) လူ႕အဖြဲ႕အစည္းကို ျဖစ္ေစ ထိခိုက္ဒဏ္ရာရေစမွဳ၊ ေသဆံုးေစမွဳ၊ စိတ္ဒဏ္ရာရေစမွဳ၊ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရး ေႏွာင့္ေႏွးေစမွဳတို႕ကို ျဖစ္ပြားေစသည့္ အင္အားအသံုးျပဳမွဳလို႕ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခဲ့ပါတယ္။ အၾကမ္းဖက္မွဳသ႑ာန္ေတြမွာ လူတဦးနဲ႕တဦး လက္သီးနဲ႕ထိုးၾကိတ္တာ၊ တုတ္နဲ႕ ရိုက္ႏွက္တာေတြကေန ေသေစႏိုင္တဲ့ လက္နက္ခဲယမ္းေတြကို အသံုးျပဳျပီး တိုက္ခိုက္တာေတြအထိ ပါ၀င္ပါတယ္။
လူအမ်ားက အၾကမ္းဖက္မွဳလို႕ ဆိုလိုက္ရင္ ဗံုးခြဲတာေတြ၊ ေလယာဥ္ျပန္ေပးဆြဲတာေတြကိုပဲ ဆက္စပ္ေတြးမိ သြားတတ္ၾကပါတယ္။ ဒါေတြက အၾကမ္းဖက္မွဳ အမ်ိဳးအစားတမ်ိဳးျဖစ္တဲ့ terrorism နဲ႕ ပတ္သက္တာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ (ဒီေနရာမွာ violence နဲ႕ terrorism ႏွစ္မ်ိဳးစလံုးကို အၾကမ္းဖက္မွဳ၊ အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္မွဳေတြနဲ႕ ဘာသာျပန္ၾကတာေၾကာင့္လဲ သေဘာတရားေတြ ေရာေထြးေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။ terrorism က အၾကမ္းဖက္မွဳရဲ႕ အမ်ိဳးအစား တမ်ိဳးသာ ျဖစ္ပါတယ္။ အၾကမ္းဖက္မွဳမွာ မတရားဖိႏွိပ္ခံရမွဳကို လက္နက္ကိုင္ျပီး ခုခံေတာ္လွန္ရတဲ့ ေတာ္လွန္စစ္လို လိုအပ္ခ်က္အရ ေပၚထြက္လာတဲ့ necessary forms of violence ဆိုတာမ်ိဳးေတြ ရွိသလို၊ အျပစ္မဲ့ ျပည္သူေတြကို စာနာေထာက္ထားျခင္းကင္းစြာနဲ႕ မလိုအပ္ပဲ တိုက္ခိုက္မွဳေတြျဖစ္တဲ့ terrorism လို unnecessary forms of violence ေတြလဲ ရွိပါတယ္)
ျငိမ္းခ်မ္းေရးသိပၸံပညာရပ္မွာ အၾကမ္းဖက္မွဳ (violence) ဆိုတာကို တိုက္ရိုက္အၾကမ္းဖက္မွဳ (Direct Violence)၊ (Structural Violence) နဲ႕ ယဥ္ေက်းမွဳဆိုင္ရာ အၾကမ္းဖက္မွဳ (Cultural Violence) ဆိုျပီး သံုးမ်ိဳးခြဲျခားထားပါတယ္။ တိုက္ရိုက္အၾကမ္းဖက္မွဳက ထိုးၾကိတ္ရိုက္ႏွက္မွဳေတြ၊ လူသတ္မွဳေတြ၊ မုဒိန္းက်င့္မွဳေတြ၊ ေသနတ္ေတြ၊ ဗံုးေတြ၊ စစ္ပြဲေတြနဲ႕ သက္ဆိုင္ပါတယ္။ တိုက္ရိုက္အၾကမ္းဖက္မွဳမွာ လူသားေတြရဲ႕ အေျခခံလိုအပ္ခ်က္ေတြျဖစ္တဲ့ ရပ္တည္မွဳ၊ ကိုယ္စိတ္ႏွစ္ပါး က်န္းမာမွဳ၊ လြတ္လပ္မွဳ စတာေတြကို ထိခိုက္ေစႏိုင္တဲ့ ၾကိဳတင္ရည္ရြယ္ထားေသာ အင္အားအသံုးျပဳမွဳ ပါ၀င္ပါတယ္။
၈
ျငိမ္းခ်မ္းေရး၊ ပဋိပကၡႏွင့္ အၾကမ္းဖက္မွဳ
တိုက္ရိုက္အၾကမ္းဖက္မွဳေၾကာင့္ ႏွစ္စဥ္လူသား (၁.၆) သန္းခန္႕ ေသဆံုးတယ္လို႕ သုေတသန ပညာရွင္ ေတြက စစ္တမ္း ေကာက္ယူေဖာ္ျပထားခဲ့ၾကပါတယ္။ တိုက္ရိုက္အၾကမ္းဖက္မွဳဟာ က်ဴးလြန္သူေတြ၊ သားေကာင္ေတြ၊ မိသားစု၀င္ကိုသာမက လူ႕အဖြဲ႕အစည္း၊ စီးပြားေရးအေျခအေနနဲ႕ သဘာ၀ ပတ္၀န္းက်င္ကိုပါ ထိခိုက္ေစပါတယ္။
ထိုးၾကိတ္ရိုက္ႏွက္မွဳေတြ၊ လက္နက္ပစၥည္းေတြ အသံုးျပဳတဲ့ တိုက္ရိုက္အၾကမ္းဖက္မွဳေတြကသာ လူသားေတြရဲ႕ အေျခခံ လိုအပ္ခ်က္ေတြကို ထိခိုက္ေစႏိုင္တာ မဟုတ္ပါဘူး။ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံမွာ ရွိေနတဲ့ လူမွဳစီးပြား နဲ႕ ႏိုင္ငံေရး သ႑ာန္ (socio-economic and political structures) ေတြကလဲ လူသားေတြရဲ႕ ရွင္သန္ရပ္တည္မွဳကို ထိခိုက္ေစႏိုင္ပါတယ္။ Structural violence ေတြဟာ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ အဆင့္တိုင္းမွာ ရွိျပီး၊ လူမွဳစီးပြား အခြင့္အေရးေတြ ခ်ိဳးေဖာက္ခံရျခင္းနဲ႕ သက္ဆိုင္ပါတယ္။ လံုျခံဳစိတ္ခ်ရမွဳကင္းမဲ့ျပီး က်န္းမာေရးကို ထိခိုက္ေစႏိုင္တဲ့ လုပ္ငန္းခြင္ေတြမွာ အလုပ္ လုပ္ရျခင္းဟာလဲ အၾကမ္းဖက္ခံရျခင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
လူမွဳစီးပြားနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးသ႑ာန္ေတြမွာ ျမွဳပ္ႏွံထားတဲ့ structural violence ေတြကို hidden repression အေနနဲ႕ သတ္မွတ္ေခၚေ၀ၚၾကပါတယ္။ လူမွဳေရး တန္းတူညီမွ်ျခင္း မရွိမွဳ၊ လူတန္းစားအလႊာ ကြာဟခ်က္ၾကီးမွဳ၊ က်ားမခြဲျခားသတ္မွတ္မွဳ၊ အတင္းအၾကပ္စစ္မွဳထမ္းဥပေဒမ်ား ျပဌာန္းမွဳ၊ ပညာေရး-က်န္းမာေရး ၀န္ေဆာင္မွဳအားနည္းမွဳ၊ အလုပ္အကိုင္ရရွိေရး၊ ရာထူးတိုးျမွင့္ေရးစတာေတြမွာ တူညီေသာအခြင့္အလမ္း မရွိမွဳ စတာေတြဟာ သက္ဆိုင္ရာ တိုင္းျပည္မွာ structural violence ရွိေနတဲ့ သြင္ျပင္လကၡဏာေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ Structural violence ရွိေနတဲ့ တိုင္းျပည္မွာ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳနဲ႕ လူအမ်ားဘ၀အနာဂတ္ ေပ်ာက္ဆံုးမွဳေတြ ၾကံဳေတြ႕လာရတတ္ပါတယ္။ အသက္ရွင္ရပ္တည္ ေနရေပမယ့္ ကိုယ္စိတ္ႏွစ္ပါး က်န္းမာမွဳ မရွိပဲ၊ လြတ္လပ္မွဳေတြ ေပ်ာက္ဆံုးေနတာဟာ exploitative or repressive structures ေတြရဲ႕ အၾကမ္းဖက္မွဳကို ခံစားရလို႕ျဖစ္ပါတယ္။
၉
ျငိမ္းခ်မ္းေရး၊ ပဋိပကၡႏွင့္ အၾကမ္းဖက္မွဳ
ေနာက္ထပ္ အၾကမ္းဖက္မွဳတခုကေတာ့ ယဥ္ေက်းမွဳဆိုင္ရာ အၾကမ္းဖက္မွဳ (cultural violence) ျဖစ္ပါတယ္။ ယဥ္ေက်းမွဳဆိုင္ရာ အၾကမ္းဖက္မွဳ ရွိျခင္းဆိုတာ ယဥ္ေက်းမွဳ မတူညီေသာ အုပ္စုေတြ အခ်င္းခ်င္း တိုက္ခိုက္ေနတာကို ဆိုလိုတာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဒီလိုတိုက္ခိုက္ေနရင္ေတာ့ ဒါက တိုက္ရိုက္အၾကမ္းဖက္မွဳ ေခါင္းစီးေအာက္ ေရာက္သြားမွာပါ။ ယဥ္ေက်းမွဳဆိုင္ရာ အၾကမ္းဖက္မွဳ ဆိုတာက တိုက္ရိုက္အၾကမ္းဖက္မွဳနဲ႕ structural violence ႏွစ္မ်ိဳးကို အားေပးေထာက္ခံျခင္း (သို႕မဟုတ္) လက္ခံေစျခင္းရွိတဲ့ ဘာသာေရးယံုၾကည္ခ်က္၊ ႏိုင္ငံေရးအေတြးအေခၚ၊ အႏုပညာ၊ သိပၸံပညာနဲ႕ ဘာသာစကားေတြ ရွိေနျခင္းကို ဆိုလိုတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ- ရန္သူကို တိရစာၦန္ေတြ၊ ေရာဂါဘယဆိုးေတြနဲ႕ ႏွိဳင္းယွဥ္တတ္မွဳ၊ ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္ပြားခ်ိန္မွာ ငါနဲ႕မတူ ငါ့ရန္သူလို သေဘာထားတတ္မွဳ၊ သူတပါးကို ခြဲျခားဆက္ဆံတတ္မွဳ၊ အာဏာအလြဲ သံုးစားျပဳတတ္မွဳ၊ မတရား ဖိႏွိပ္ခံရျခင္းကို မိမိတို႕ အားနည္းခ်က္ဟု ယူဆျပီး လက္ခံမွဳ စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
အၾကမ္းဖက္မွဳ အမ်ိဳးအစားသံုးမ်ိဳးဟာ ပဋိပကၡ ေအဘီစီသံုးနာညီ ၾတိဂံပါ အခ်က္ေတြနဲ႕ ဆက္ႏြယ္မွဳရွိပါတယ္။ structural violence ေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ အက်ိဳးဆက္ေတြဟာ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရးကို ဦးတည္သြားေစတဲ့ အေျခခံအေၾကာင္းတရားေတြ ျဖစ္လာတတ္ပါတယ္။ တိုက္ရိုက္အၾကမ္းဖက္မွဳဟာ ျပဳမူေဆာင္ရြက္မွဳေတြကို သက္ေရာက္ေစႏိုင္ျပီး၊ ယဥ္ေက်းမွဳဆိုင္ရာ အၾကမ္းဖက္မွဳက အျမင္သေဘာထားေတြကို သက္ေရာက္ေစတတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပဋိပကၡေတြကို ေျဖရွင္းတဲ့အခါ၊ ျပဳမူေဆာင္ရြက္မွဳေတြကို ေျပာင္းလဲျပီး တိုက္ရိုက္အၾကမ္းဖက္မွဳကို အဆံုးသတ္ျခင္း၊ structure ဆိုင္ရာ ဖိႏွိပ္ခ်ဳပ္ျခယ္မွဳ၊ မတရားမွဳေတြကို ဖယ္ရွားျပီး structural violence ကို အဆံုးသတ္ျခင္းနဲ႕ အျမင္သေဘာထားေတြကို ေျပာင္းလဲျပီး ယဥ္ေက်းမွဳဆိုင္ရာ အၾကမ္းဖက္မွဳကို အဆံုးသတ္ျခင္းေတြကို ဘက္စံုေထာင့္စံု ျပဳလုပ္ဖို႕ လိုပါတယ္။
ျငိမ္းခ်မ္းေရးဆိုတာ အၾကမ္းဖက္မွဳရဲ႕ ဆန္႕က်င္ဘက္ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီသေဘာတရားကို လက္ခံျပီး၊ ျငိမ္းခ်မ္းေရး ေဆာင္က်ဥ္းဖို႕ ၾကိဳးပမ္းသူေတြက အၾကမ္းမဖက္ေသာ အေတြးအေခၚ၊ အျမင္
၁၀
ျငိမ္းခ်မ္းေရး၊ ပဋိပကၡႏွင့္ အၾကမ္းဖက္မွဳ
သေဘာထားေတြ ပ်ံ႕ႏွံ႕လာဖို႕ ၾကိဳးပမ္းလုပ္ေဆာင္ေလ့ရွိၾကပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ ျပဳမူေဆာင္ရြက္ပံု (behaviour) ေတြကို ေျပာင္းလဲဖို႕ ၾကိဳးပမ္းမွဳမရွိပဲ၊ အျမင္သေဘာထား (attitudes) ေတြ ေျပာင္းလဲရံုနဲ႕ မျဖစ္ႏိုင္ပါဘူး။ Behaviour change ကို အၾကမ္းမဖက္ေသာ အျပဳအမူ ျဖစ္လာေစဖို႕ ဆိုတာမွာကလဲ လံုျခံဳေရးရွိတယ္လို႕ ခံစားရမွဳ (sense of security) ရွိမွ ျဖစ္ပါတယ္။ ညဘက္အျပင္ထြက္ရင္ မလံုျခံဳႏိုင္ဘူးလို႕ ခံစားရလို႕ လက္နက္ေဆာင္သြားတတ္သူမ်ားရဲ႕ behaviour ကို အၾကမ္းမဖက္ေသာ အျမင္ သေဘာထားေတြ ျဖန္႕ျဖဴးေပးရံုနဲ႕ ေျပာင္းလဲလို႕ မရႏိုင္ပါဘူး။ လက္နက္ေဆာင္သြားဖို႕ မလိုအပ္ေတာ့တဲ့ sense of security ရွိလာမွသာ လက္နက္နဲ႕ အၾကမ္းဖက္မွဳ မလုပ္ဘူးဆိုတဲ့ ျပဳမူေဆာင္ရြက္ပံု ေျပာင္းလဲျခင္း ရွိလာမွာပါ။
ဒီလိုပါပဲ။ က်ားဆိုးတေကာင္ရဲ႕ ျခိမ္းေခ်ာက္မွဳရွိေနတဲ့ ရြာတရြာမွာ တုတ္၊ ဓား လက္နက္ ကိုင္ေဆာင္ထားျခင္းကိုလဲ အၾကမ္းမဖက္ အေတြးအေခၚ၊ အျမင္သေဘာထားေတြ ျဖန္႕ျဖဴးေပးျပီး၊ လက္နက္ကိုင္စြဲျခင္း ရပ္တန္႕ဖို႕ လုပ္လို႕မရပါ။ အျမင္ သေဘာထားနဲ႕ ျပဳမူေဆာင္ရြက္မွဳက အၾကမ္းမဖက္ျခင္း အသြင္ေဆာင္ လာသည္ပဲထား၊ က်ားဆိုးအႏၱရာယ္ကေတာ့ ကင္းေ၀းမွာ မဟုတ္ပါ။ က်ားသနားမွ ႏြားခ်မ္းသာမယ့္ ဘ၀ ေရာက္သြားၾကရံုပဲ ရွိမွာပါ။ အဲဒီအခါမွာ လူေတြကလဲ ႏြားေတြ မဟုတ္တဲ့အတြက္ က်ားဆိုးအႏၱရာယ္ကို ခုခံကာကြယ္ဖို႕ တုတ္၊ ဓား လက္နက္ေတြ ျပန္လည္ ကိုင္ေဆာင္လာဦးမွာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါကို ပညာရွင္ေတြက အၾကမ္းဖက္မွဳသံသရာစက္၀န္း (cycle of violence) လို႕ သတ္မွတ္ေခၚဆိုၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ က်ားဆိုးနဲ႕တူတဲ့ အႏၱရာယ္ကို ဖယ္ရွားျပီး၊ sense of security ရွိလာခ်ိန္က်မွသာ အၾကမ္းမဖက္ေသာ အျမင္သေဘာထားမ်ား ျဖန္႕ျဖဴးမွဳ၊ အၾကမ္းဖက္သ႑ာန္ ျပဳမူေဆာင္ရြက္တတ္မွဳနဲ႕ ပဋိပကၡျပႆနာမ်ားကို အၾကမ္းမဖက္ေသာ နည္းလမ္းမ်ားျဖင့္ ေျဖရွင္းႏိုင္ေသာ စြမ္းရည္ရွိလာမွဳတို႕နဲ႕ ေရရွည္ခံျငိမ္းခ်မ္းေရးကို တည္ေဆာက္ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။
၁၁
ျငိမ္းခ်မ္းေရး၊ ပဋိပကၡႏွင့္ အၾကမ္းဖက္မွဳ
နိဂံုး
နိဂံုးခ်ဳပ္ဆိုရရင္ ျငိမ္းခ်မ္းေရးဆိုတာ အၾကမ္းဖက္မွဳေတြ ေလ်ာ့နည္းျပီး၊ လြတ္လပ္မွဳ၊ တရားမွ်တမွဳ၊ တန္းတူညီမွ်မွဳ၊ ေသြးစည္းမွဳ၊ ေရရွည္ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္မွဳ၊ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးမွဳနဲ႕ အေျခခံ လူသားလိုအပ္ခ်က္မ်ားကို ျဖည့္ဆည္းႏိုင္မွဳ စတာေတြအေပၚမွာ အေျခတည္တဲ့ state of harmony ေပၚထြက္လာျခင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအတြက္ ျပဳမူေဆာင္ရြက္မွဳေတြကို ေျပာင္းလဲျပီး တိုက္ရိုက္အၾကမ္းဖက္မွဳကို အဆံုးသတ္ျခင္း၊ structure ဆိုင္ရာ ဖိႏွိပ္ခ်ဳပ္ျခယ္မွဳ၊ မတရားမွဳေတြကို ဖယ္ရွားျပီး structural violence ကို အဆံုးသတ္ျခင္းနဲ႕ အျမင္သေဘာထားေတြကို ေျပာင္းလဲျပီး ယဥ္ေက်းမွဳဆိုင္ရာ အၾကမ္းဖက္မွဳကို အဆံုးသတ္ျခင္းေတြကို ဘက္စံုေထာင့္စံု ျပဳလုပ္ဖို႕ လိုပါတယ္။ အၾကမ္းဖက္မွဳေတြ ေလ်ာ့နည္းဖို႕ ဆိုတာ အၾကမ္းမဖက္မွဳ အျမင္သေဘာထားေတြ၊ ျပဳမူေဆာင္ရြက္မွဳေတြ ရွိလာရံုနဲ႕ မလံုေလာက္ပါဘူး။ sense of security ရွိေစမယ့္ political and socio-economic structures ေတြ ရွိဖို႕လိုအပ္ပါတယ္။ structural violence ရွိေနရင္ လူသားလံုျခံဳေရး (Human Security) ကို ထိခိုက္ေစတဲ့အတြက္ ေရရွည္ခံ ျငိမ္းခ်မ္းေရးကို တည္ေဆာက္ဖို႕ မျဖစ္ႏိုင္ပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ structural violence ျဖစ္ထြန္းေစတဲ့ ႏိုင္ငံေရး-လူမွဳစီးပြားေရး စနစ္ေတြကို ဖယ္ရွားျပီးမွသာ ေရရွည္ခံ ျငိမ္းခ်မ္းေရးကို တည္ေဆာက္ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပအပ္ပါတယ္။
ခင္မမမ်ိဳး (၂၈၊ ၄၊ ၂၀၁၁)
၁၂
ျငိမ္းခ်မ္းေရး၊ ပဋိပကၡႏွင့္ အၾကမ္းဖက္မွဳ
ရည္ညြန္းကိုးကား။ ။
Brock-Utne B (1997) “Linking the micro and macro in peace and development studies” in Turpin J and Kurtz L (eds). The web of violence: from interpersonal to global, Chicago, University of Illinois Press.
Farmer P (2005) Pathologies of power: health, human rights, and the new war on the poor, Berkeley CA, University of California Press.
Galtung J (1996) Peace by peaceful means: peace and conflict, development and civilisation, London, Prio/Sage.
Galtung J (2002) “What is peace studies?” In Johansen J, Vambheim V (eds). Three papers by Johan Galtung, Tromsø, Centre for Peace Studies, University of Tromsø.
Galtung J (2004) Transcend and transform: an introduction to conflict work, London, Pluto Press.
Keltner J (1997) The management of struggle: elements of dispute resolution through negotiation, mediation and arbitration, Cresskill, NJ, Hampton Press.
WHO (2002) World report on violence and health, Geneva, WHO.
၁၃
စာေရးသူ၏ ကိုယ္ေရးအက်ဥ္း
ကေလာင္အမည္-ခင္မမမ်ိဳး
ေမြးဖြားရာဇာတိ-ေတာင္ၾကီးျမိဳ႕၊ ျမန္မာႏိုင္ငံ
လက္ရွိေနရပ္-အဘာဒင္းျမိဳ႕၊ ယူေကႏိုင္ငံ
ပညာအရည္အခ်င္း-ႏိုင္ငံေရးႏွင့္ အစိုးရေရးရာ ဒီပလိုမာ၊ ႏိုင္ငံတကာေလ့လာေရး ဘီေအဂုဏ္ထူးဘြဲ႕၊
ႏိုင္ငံေရးေဘာဂေဗဒ မဟာ၀ိဇၨာဘြဲ႕၊
စစ္မဟာဗ်ဴဟာေလ့လာေရး မဟာသိပၸံဘြဲ႕၊
ႏိုင္ငံေရးသုေတသန မဟာသုေတသနဘြဲ႕။
လက္ရွိ-ႏိုင္ငံေရးသိပၸံ ပါရဂူဘြဲ႕ေက်ာင္းသူ၊ ဘုရင့္ေကာလိပ္
အဘာဒင္းတကၠသိုလ္။
တြဲဖက္သုေတသီ၊ ေကာဘက္စင္တာ၊
စစ္ဦးစီး တကၠသိုလ္။
ပေရာ္ဖက္ရွင္နယ္အဖြဲ႕၀င္-ႏိုင္ငံတကာ လံုျခံဳေရးအဖြဲ႕၊ ႏိုင္ငံတကာ ေလ့လာေရးအသင္း၊ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု။
လံုျခံဳေရးႏွင့္ ေထာက္လွမ္းေရး ဆိုင္ရာ ကၽြမ္းက်င္ ပညာရွင္ အဖြဲ႕၊ ႏိုင္ငံေရးရာ ေလ့လာေရးအသင္း၊ ျဗိတိန္ႏိုင္ငံ။ အၾကမ္းဖက္မွဳႏွိမ္နင္းေရးႏွင့္ လံုျခံဳေရး ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံတကာ ကၽြမ္းက်င္ ပညာရွင္မ်ား အစည္းအရံုး၊ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု။ ယဥ္ေက်းမွဳေရးရာ သံတမန္သိပၸံ၊ ဂ်ာမဏီ။




ျပိဳင္တူတြန္းလွ်င္ ေရႊ ့ႏိုင္သည္ ။