ျပည္တြင္းစစ္ျဖစ္ရျခင္း

Myanmar Institute of Peace and Security Studies (MIPSS)

စစ္ေရး ႏွင့္ မဟာဗ်ဴဟာ ေလ့လာေရး စာစဥ္ အမွတ္ (၅) (PDF File)

ဇန္န၀ါရီလ၊ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္

နိဒါန္း

ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Collier ဆိုသူက ျပည္တြင္းစစ္ျဖစ္ပြားရျခင္း အေၾကာင္းရင္းမ်ားနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး လူအမ်ားရဲ႕ ရွဳျမင္သံုးသပ္ခ်က္ေတြကို ေလ့လာခဲ့ရာမွာ ႏိုင္ငံေရးအယူအဆ လက္ယာယိမ္းသူမ်ားက ျပည္တြင္းစစ္ျဖစ္ပြားရျခင္းဟာ ေရရွည္ၾကာျမင့္စြာ အျမစ္တြယ္ေနတဲ့ လူမ်ိဳးေရး၊ ဘာသာေရး ကြဲျပားမွဳ ဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ားေၾကာင့္လို႕ ယူဆတတ္ေၾကာင္း၊ ႏိုင္ငံေရးအယူအဆ လက္၀ဲယိမ္းသူမ်ားကေတာ့ စီးပြားေရးရာ မတူညီကြဲျပားမွဳေတြနဲ႕ အျမစ္တြယ္ေနတဲ့ ကိုလိုနီစနစ္ အေမြဆိုးမ်ားေၾကာင့္လို႕ ယူဆ တတ္ေၾကာင္းနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအယူအဆ အလယ္အလတ္မွာ ရွိေနသူေတြကေတာ့ ဒီမိုကေရစီစနစ္ က်င့္သံုးမွဳ အားနည္းခ်က္မ်ားနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအျငင္းပြားမွဳမ်ားကို ျငိမ္းခ်မ္းစြာေျဖရွင္းႏိုင္မယ့္ အခြင့္အလမ္း မ်ား နည္းပါးျခင္းေၾကာင့္ လို႕ ယူဆတတ္ၾကေၾကာင္း ေလ့လာေတြ႕ရွိ ခဲ့ပါတယ္။

ျပည္တြင္းစစ္နဲ႕ပတ္သက္ရင္ ဘယ္အရာေတြကို ထည့္သြင္းျပီး အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုသင့္သလဲဆိုတာ ပညာရွင္ေတြအၾကားမွာ ကြဲလြဲေနဆဲပဲ ရွိေနပါေသးတယ္။ အခ်ိဳ႕ပညာရွင္မ်ားကေတာ့ ျပည္တြင္းစစ္ ဆိုတာကို အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုရာမွာ ႏိုင္ငံေတာ္အစိုးရရဲ႕ စစ္တပ္မ်ားပါ၀င္တယ္လို႕ ယူဆၾကေပမယ့္ အခ်ိဳ႕ကေတာ့ အစိုးရစစ္တပ္မဟုတ္ေသာ တပ္မ်ားအၾကားက တိုက္ခိုက္မွဳေတြကိုလဲ ျပည္တြင္းစစ္ အျဖစ္ ပံုေဖာ္ေလ့ရွိပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ကေတာ့ တိုက္ပြဲနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ ေသဆံုးမွဳမ်ားကိုပဲ အဓိပၸာယ္ ထည့္သြင္းဖြင့္ဆိုေလ့ရွိၾကေပမယ့္ ျပည္တြင္းစစ္ေၾကာင့္ အရပ္သားျပည္သူမ်ားလဲ ေသဆံုးႏိုင္ေၾကာင္းကို ေထာက္ျပထားၾကသူမ်ားလဲ ရွိပါတယ္။

ျပည္တြင္းစစ္နဲ႕ ပတ္သက္ျပီး အရိုးရွင္းဆံုး အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္တရပ္ကိုေတာ့ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Hanlon ဆိုသူက ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ သူမရဲ႕အဆိုအရ ျပည္တြင္းစစ္ဆိုတာ ႏိုင္ငံတခုအတြင္းမွာ ရည္မွန္းခ်က္တခုအတြက္ လူအစုအဖြဲ႕မ်ားအခ်င္းခ်င္း သတ္ျဖတ္ၾကျခင္းျဖစ္ျပီး၊ ဒီသတ္ျဖတ္မွဳထဲမွာအဓိကပါ၀င္သူေတြကလဲ အဲဒီႏိုင္ငံသားေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္ဟာ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Kalyvas ဆိုသူ ေဖာ္ျပခဲ့တဲ့ လူမ်ားစု ႏိုင္ငံေရးအၾကမ္းဖက္မွဳဆိုင္ရာ သေဘာတရားေတြနဲ႕ ဆက္ႏြယ္ ေနပါတယ္။ Kalyvas က ျပည္တြင္းစစ္ရဲ႕ အဆံုးစြန္ရည္မွန္းခ်က္ဟာ တရား၀င္အင္အား အသံုးျပဳမွဳ အတြက္ တဖြဲ႕တည္း လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာကို ျပန္လည္တည္ေဆာက္ျခင္း (သို႕မဟုတ္) အစားထိုးျခင္းလို႕ ေလ့လာေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။

ျပည္တြင္းစစ္ရဲ႕ ရွဳေထာင့္မ်ားကို ပညာရွင္မ်ားက ျပႆနာအေျဖမ်ား၊ ရလဒ္မ်ား၊ ႏိုင္ငံေရးႏွင့္ လူမွဳေရး ေနာက္ဆက္တြဲမ်ား၊ အသြင္ကူးေျပာင္းေရးကာလ တရား၀င္မွဳႏွင့္ ျပန္လည္သင့္ျမတ္ေရး ဆိုျပီး၊ အမ်ိဳးအစား မ်ားစြာ ေဖာ္ထုတ္ထားေပမယ့္၊ အဓိကရွဳေထာင့္ကေတာ့ လက္နက္ကိုင္ပဋိပကၡ (armed conflict) မ်ားရဲ႕ ျပည္တြင္းေရး သေဘာသဘာ၀သာ ျဖစ္ပါတယ္။

လက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡမ်ား

လက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡဆိုတာ အစုအဖြဲ႕ႏွစ္ခုအၾကားမွာ လက္နက္ကိုင္တပ္ဖြဲ႕မ်ား အသံုးျပဳျပီး၊ တိုက္ပြဲက်ဆံုးသူဦးေရ အနည္းဆံုး (၂၅) ဦး ရွိခဲ့ေစတဲ့ ပဋိပကၡျဖစ္ပါတယ္။ ပံု (၁) မွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ အတိုင္း လက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡေတြဟာ ကမၻာအႏွံ႕မွာ ျဖစ္ပြားလ်က္ရွိပါတယ္။ ဒီပဋိပကၡေတြမွာ ႏိုင္ငံေတာ္အစိုးရေတြနဲ႕ အစိုးရမဟုတ္ေသာ လက္နက္ကိုင္အဖြဲ႕အစည္းမ်ားအၾကား၊ ျပည္ပႏိုင္ငံေတြမွာ ျဖစ္ပြားတဲ့ extra-state armed conflicts ၊ အစိုးရႏွစ္ခုနဲ႕ ႏွစ္ခုထက္ပိုေသာ အစိုးရမ်ားအၾကားမွာ ျဖစ္ပြားတဲ့ ႏိုင္ငံမ်ားအၾကားမွ လက္နက္ကိုင္ပဋိပကၡမ်ား (inter-state armed conflicts) ၊ အစိုးရမ်ားနဲ႕ အစိုးရမဟုတ္ေသာ လက္နက္ကိုင္ အစုအဖြဲ႕မ်ားအၾကားမွာ ျဖစ္ပြားတဲ့ ျပည္တြင္းလက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡမ်ား (intrastate armed conflicts) ဆိုျပီး အမ်ိဳးအစားမ်ားစြာ ရွိပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ (၁၉၄၆) ခုႏွစ္၊ ေနာက္ပိုင္းကာလေတြမွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ လက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡ အမ်ားစုကေတာ့ ပံု (၂) မွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့အတိုင္း ျပည္တြင္းလက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡမ်ားသာ ျဖစ္ပါတယ္။

 ဒီလို အမ်ားအျပား ျဖစ္ပြားေနတဲ့ ျပည္တြင္းလက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡမ်ားနဲ႕ ျပည္တြင္းစစ္မ်ားရဲ႕ ေနာက္ဆက္တြဲ ဆိုးက်ိဳးေတြကလဲ ၾကီးမားလွပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Licklider ဆိုသူက ျပည္တြင္း လက္နက္ကိုင္ပဋိပကၡ ျပႆနာျဖစ္တဲ့ ျပည္တြင္းစစ္ဒဏ္ခံရတဲ့ တိုင္းျပည္တခုရဲ႕ ပံုရိပ္ေတြကို ေဖာ္ျပ ထားရာမွာ စီးပြားေရးအေဆာက္အအံုျပိဳလဲျခင္း၊ ကုန္သြယ္မွဳမ်ားရပ္ဆိုင္းျခင္း၊ ေငြေၾကးေဖာင္းပြမွဳ ျဖစ္ျခင္း၊ စိုက္ပ်ိဳးေရးက႑ ပ်က္စီးျခင္း၊ အလုပ္လက္မဲ့ျပႆနာ ၾကီးထြားျခင္း၊ ျပည္ပရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳမ်ား နည္းပါးျခင္း၊ ျပည္ပပို႕ကုန္တန္ဖိုးေလ်ာ့ျခင္း၊ တိုင္းျပည္ရဲ႕ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအတြင္းတြင္ ကြဲျပားေသာ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားအေပၚ ဘက္လိုက္ျပီး ကြဲျပားမွဳမ်ားရွိေနျခင္း၊ လက္နက္မ်ား ပ်ံ႕ႏွံ႕ျခင္း၊ အစိုးရ အေပၚတြင္ လူထုက အၾကည္ညိဳပ်က္ျခင္း၊ လူငယ္မ်ားမွာ တိုက္ခိုက္ေရး၊ သတ္ျဖတ္ေရး၊ စစ္ေရး စြမ္းရည္မ်ားမွလြဲ၍ အျခားလူ႕စြမ္းအားမ်ား ကင္းမဲ့ေနျခင္း စတဲ့အခ်က္ေတြကို မီးေမာင္းထိုးျပထားပါ တယ္။

ဒါတင္မကပဲ ႏိုင္ငံေရးျဖစ္စဥ္မ်ားကို အမ်ားျပည္သုူက ယံုၾကည္မွဳေလ်ာ့နည္းျခင္း၊ လက္နက္ကိုင္ တပ္ဖြဲ႕ မ်ား တခုထက္ပို၍ရွိေနျခင္း၊ မိမိတို႕အစုအဖြဲ႕အေပၚ အတိုက္အခံျပဳမွဳမ်ားကို သည္းမခံႏိုင္ျဖစ္ျခင္း၊ ဒီမို ကေရစီနည္းက်က် ေဆြးေႏြးေျပာဆိုတတ္မွဳ မရွိျခင္း၊ ရဲတပ္ဖြဲ႕ႏွင့္ တရားစီရင္ေရးအဖြဲ႕မ်ားကို တရား ဥပေဒစိုးမိုးေရး ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ေသာ အဓိကအဖြဲ႕အစည္းမ်ား အေနနဲ. မျမင္ပဲ ျပႆနာထဲက အစိတ္ အပိုင္းအျဖစ္ အခ်ိဳ႕ကျမင္ေနျခင္း စတဲ့ ျပႆနာမ်ားစြာလဲ ရွိလာႏိုင္ပါေသးတယ္။

ဒါေတြဟာ လက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡေတြ၊ ျပည္တြင္းစစ္ေတြရဲ႕ တိုင္းျပည္အေပၚ သက္ေရာက္လာတဲ့ ဆိုးက်ိဳးေတြ ျဖစ္ျပီး၊ ျပည္တြင္းစစ္ ျပီးဆံုးသြားခ်ိန္မွာေတာင္ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမွဳေရး က႑အားလံုး ဘက္စံု ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္လာေအာင္ ျပန္လည္ထူေထာင္ေရး လုပ္ဖို႕အတြက္ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ အခ်ိန္ျပန္ယူ ရေတာ့မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုဆိုးရြားစြာ သက္ေရာက္မွဳေတြ ျဖစ္ေစတဲ့ ျပည္တြင္းစစ္မ်ား ျဖစ္ပြားရျခင္းရဲ႕ အေျခခံ အေၾကာင္းရင္းေတြကို ပညာရွင္မ်ားက ေလ့လာခဲ့ရမွာ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာအေၾကာင္းတရားမ်ား၊ လူမ်ိဳးစုေရးရာ အေၾကာင္းတရားမ်ားနဲ႕ ႏိုင္ငံတကာေရးရာ အေၾကာင္းတရားမ်ား စတာေတြအေပၚမွာ အေျခတည္ျဖစ္ပြားခဲ့တာျဖစ္ေၾကာင္း ေတြ႕ရွိေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ခဲ့ၾကပါတယ္။

ႏိုင္ငံေရးရာ အေၾကာင္းတရားမ်ား

လက္နက္ကိုင္ပဋိပကၡနဲ႕ ျပည္တြင္းစစ္ပြဲေတြကို ေလ့လာခဲ့တဲ့ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Kalevi Holsti ဆိုသူက ျပည္တြင္းစစ္ေတြဟာ အခ်ိန္မေရြး၊ ေနရာမေရြးျဖစ္ပြားေလ့ရွိတာ မဟုတ္ေၾကာင္းနဲ႕ ျပည္တြင္းစစ္ ျဖစ္ပြားရာ ႏိုင္ငံအမ်ားစုဟာ ႏိုင္ငံသစ္ေတြနဲ႕ အားနည္းတဲ့ ႏိုင္ငံေတြျဖစ္ေၾကာင္း ေရးသားေဖာ္ျပ ခဲ့ပါတယ္။ လြတ္လပ္ေရးရစ ႏိုင္ငံေတြနဲ႕ အားနည္းတဲ့ႏိုင္ငံေတြမွာ အစိုးရေတြကိုယ္တိုင္က ပဋိပကၡေတြ ကို စတင္ျခင္း (ဥပမာ- ၁၉၉၄ ခုႏွစ္၊ ရ၀မ္ဒါ)၊ ပုန္ကန္မွဳအေသးစားေလးမ်ားကို အင္အားၾကီးမားစြာျဖင့္ ျပန္လွန္ ေခ်မွဳန္းျခင္း (ဥပမာ- ကိုဆိုဗို) စတာေတြေၾကာင့္ ျပည္တြင္းစစ္မီးေတြ ေတာက္ေလာက္လာ တာေတြ ရွိတတ္သလို၊ ခြဲထြက္ေရးလွဳပ္ရွားမွဳမ်ား (ဥပမာ- ႏိုင္ဂ်ီးရီးယား၊ သီရိလကၤာ၊ ေဘာ့စနီးယား၊ ခရိုေအးရွား) စတာေတြကို အစိုးရက ႏိုင္ငံေရးနည္းလမ္းနဲ႕ မေျဖရွင္းပဲ လက္နက္ကိုင္အင္အားသံုး ေခ်မွဳန္းမွဳေၾကာင့္လဲ ျပည္တြင္းစစ္ေတြ ျဖစ္ပြားလာတတ္ပါတယ္။

 ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္အမ်ားစုကေတာ့ လြတ္လပ္ေရးရျပီးစ တိုင္းျပည္မ်ားမွာ ျပည္တြင္းစစ္မ်ားျဖစ္ပြားရျခင္းဟာ သက္ဆိုင္ရာႏိုင္ငံ အစိုးရမ်ားမွာ တိုင္းျပည္အုပ္ခ်ဳပ္ႏိုင္စြမ္း အားနည္းခ်က္မ်ား၊ တရား၀င္အသိအမွတ္ျပဳခံရမွဳဆိုင္ရာ အားနည္းခ်က္မ်ား ရွိေနျပီး၊ အစိုးရရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးက လံုျခံဳေရးမရွိလို႕ ျဖစ္ေၾကာင္း လက္ခံယူဆထားၾကပါတယ္။

တိုင္းျပည္ေတြမွာ ဒီလိုအစိုးရ လံုျခံဳေရးမရွိတဲ့ အေျခအေနဟာ အစဥ္အလာသမိုင္းေၾကာင္းေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ႏိုင္သလို၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအားနည္းခ်က္ေတြေၾကာင့္လဲ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ၂၀ ရာစုရဲ႕ (၁၉၄၀)၊ (၁၉၅၀) ကာလေတြမွာ အာရွနဲ႕ အာဖရိကႏိုင္ငံမ်ားမွာ ကိုလိုနီစနစ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးခ်ဳပ္ျငိမ္းျပီး၊ လြတ္လပ္ေရးေတြ ရခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီတိုင္းျပည္ေတြမွာ ေပၚထြက္လာတဲ့ အစိုးရေတြရဲ႕ ေခါင္းေဆာင္ေတြဟာ ကိုလိုနီစနစ္တိုက္ဖ်က္ေရးကို အာရံုထားလုပ္ခဲ့ရျပီး၊ တိုင္းျပည္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး စြမ္းရည္ေတြ စနစ္တက် ေလ့လာထားႏိုင္ျခင္း မရွိခဲ့တဲ့ ကိုလိုနီဆန္႕က်င္ေရး ေခါင္းေဆာင္မ်ား ျဖစ္လာပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ႏိုင္ငံၾကီးမ်ားမွ အစိုးရအရာရွိမ်ားနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးသမားေတြက လြတ္လပ္ေရးရျပီးစ တိုင္းျပည္ေတြကို အုပ္ခ်ဳပ္မယ့္ အစိုးရေတြဟာ တိုင္းျပည္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအတြက္ အဆင္သင့္ မျဖစ္ၾကေသးေၾကာင္းနဲ႕ လြတ္လပ္ေရးရျပီးတဲ့အခါ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး အားနည္းခ်က္ေၾကာင့္ ျဖစ္လာတဲ့ ျပႆနာအက်ိဳးဆက္ေတြ ေပၚေပါက္လာမွာျဖစ္ေၾကာင္း သံုးသပ္ေရးသားခဲ့ၾကပါတယ္။

ဒါတင္မကပဲ ကိုလိုနီစနစ္နဲ႕အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့တဲ့ ႏိုင္ငံၾကီးေတြက အုပ္ခ်ဳပ္ခံႏိုင္ငံငယ္ထဲမွာ ေနထိုင္တဲ့ လူမ်ိဳးစု တခုခုကိုျဖစ္ေစ၊ လူမ်ိဳးစုအခ်ိဳ႕ကိုျဖစ္ေစ၊ အျခားလူမ်ိဳးစုမ်ားထက္ပိုျပီး ေနရာေပးဆက္ဆံမွဳမ်ား ရွိထား ခဲ့ရင္ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းဟာ အလိုအေလ်ာက္ ေသြးခြဲခံထားရသလိုျဖစ္ျပီး၊ လြတ္လပ္ေရးရခ်ိန္မွာ လက္နက္ကိုင္ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။ အတင္းအၾကပ္ နယ္ေျမေဒသ ခြဲေ၀ပိုင္းျခားမွဳေတြကလဲ ဘယ္တိုင္းျပည္မွာ ဘယ္သူေတြက ႏိုင္ငံသားျဖစ္သလဲဆိုတဲ့ ျပႆနာေတြကို ျဖစ္လာေစႏိုင္ပါတယ္။ ဒီလို အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစြမ္းရည္အားနည္းမွဳေတြ၊ လူမ်ိဳးစုေရးရာ ေသြးခြဲခံထားရမွဳေတြနဲ႕ အတင္းအၾကပ္ နယ္ေျမေဒသ ခြဲေ၀ပိုင္းျခားမွဳေတြဟာ အစိုးရသစ္ေတြရဲ႕ တိုင္းျပည္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကို ခဲယဥ္းေစခဲ့ပါတယ္။

ျပည္တြင္းစစ္ျဖစ္ပြားရျခင္းဟာ ကိုလိုနီအေမြဆိုးေတြေၾကာင့္ပဲလို႕ေတာ့ မဆိုႏိုင္ေၾကာင္း ပညာရွင္မ်ားက ဆိုထားၾကပါတယ္။ ႏိုင္ငံသစ္အျဖစ္ ေပၚထြက္လာတဲ့ တိုင္းျပည္ေတြနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအသြင္ကူးေျပာင္းတဲ့ တိုင္းျပည္ေတြမွာ ပထမဦးဆံုးအေနနဲ႕ ေပၚထြက္လာတတ္တာကေတာ့ ပဋိပကၡပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဆိုဗီယက္ယူနီယံနဲ႕ ယူဂိုးဆလားဗီးယား ျပိဳကြဲျပီး ေနာက္ဆက္တြဲအေနနဲ႕ ေပၚထြက္လာခဲ့တာက စစ္ပြဲေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။

Holsti က အစိုးရေတြရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစြမ္းရည္ ရွိမရွိကို အဓိကအခ်က္ (၅)ခ်က္က ဆံုးျဖတ္ေပး ႏိုင္ေၾကာင္း ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ ဒီအခ်က္ငါးခ်က္ကေတာ့ ျပည္သူလူထုထံမွ အခြန္ေကာက္ယူႏိုင္ေသာ စြမ္းရည္ရွိျခင္း၊ ေကာက္ယူထားေသာ အခြန္မ်ားျဖင့္ အစိုးရေရးရာ ၀န္ေဆာင္မွဳမ်ား ေပးအပ္ႏိုင္ျခင္း၊ social control ကို ဒီဂရီအတိုင္းအတာတခုအထိ က်င့္သံုးႏိုင္ျခင္း၊ ျပည္သူလူထုထံတြင္ အစိုးရကုိဆန္႕က်င္ရန္ လက္နက္မ်ားကိုင္ေဆာင္ထားမွဳမရွိျခင္းနဲ႕ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရးကို ထိေရာက္စြာ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ျခင္း စတာေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။

ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ အစိုးရတခုရဲ႕ အားသာခ်က္ကေတာ့ တရား၀င္မွဳ (legitimacy) ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံသူ၊ ႏိုင္ငံသားေတြက အုပ္ခ်ဳပ္ေနတဲ့ အစိုးရရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္အာဏာကို ေပးအပ္ထားျခင္း ရွိမရွိ ဆိုတာနဲ႕ တရား၀င္မွဳကို တိုင္းတာႏိုင္ပါတယ္။ တိုင္းျပည္အားလံုးဟာ အစကနဦးမွာေတာ့ အားနည္းတဲ့ ႏိုင္ငံေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ျပည္တြင္းစစ္ဟာ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲတိုင္းျပည္ေတြမွာတင္ ျဖစ္ပြားခဲ့တာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဥေရာပနဲ႕ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုတို႕မွာ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ျဖစ္ပြားခဲ့ပါတယ္။ ဥေရာပတိုက္မွာ ရာနဲ႕ခ်ီတဲ့ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ တိုင္းျပည္တည္ေထာင္မွဳစစ္ပြဲေတြ ျဖစ္ခဲ့ျပီးမွ၊ ယေန႕ ဥေရာပဆိုတာ ျဖစ္လာခဲ့တာပါ။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုဟာလဲ ျပည္တြင္းစစ္နဲ႕ တိုင္းျပည္ေပါင္းစည္းတည္ေထာင္မွဳ လုပ္ထားခဲ့တဲ့ တိုင္းျပည္ပါ။ ဒီလိုဆိုလို႕ ျပည္တြင္းစစ္ဟာ လက္ခံဖြယ္ရာရွိတယ္လို႕ ဆိုလိုတာ မဟုတ္ ပါဘူး။ ျပည္တြင္းစစ္ဟာ တိုင္းျပည္တည္ေထာင္ျခင္းရဲ႕ အစိတ္အပိုင္းတခု ျဖစ္ခဲ့ေၾကာင္း ေဖာ္ျပတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးအသြင္ကူးေျပာင္းမွဳေတြမွာ စစ္ပြဲေတြ ျဖစ္တတ္တယ္ဆိုတာ သိရွိမွသာ၊ စစ္ပြဲေတြ မျဖစ္ေအာင္ ဘယ္လိုၾကိဳတင္ျပင္ဆင္ ထားသင့္တယ္ဆိုတာကို စဥ္းစားေတြးေခၚထားႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ႏိုင္ငံေရးအသြင္ကူးေျပာင္းမွဳေတြမွာ စစ္ပြဲေတြမျဖစ္ေအာင္ အုပ္ခ်ဳပ္သူနဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္ခံရသူေတြအၾကားမွာ လူမွဳေရးပဋိညာဥ္ (social contract) ကို တည္ေဆာက္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Addison နဲ႕ Murshed ဆိုသူတို႕က လူမွဳပဋိညာဥ္ ဆိုတာကို ႏိုင္ငံသားမ်ား၊ လုပ္ငန္းရွင္မ်ားနဲ႕ အစိုးရမ်ားရဲ႕ ျပဳမူေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားကို လမ္းညႊန္ျပသျပီး၊ ပဋိပကၡမ်ားကို အၾကမ္းမဖက္ပဲ ျငိမ္းခ်မ္းစြာ ေျဖရွင္းျခင္းကို အေထာက္အကူျပဳေသာ စည္းမ်ဥ္းမ်ားလို႕ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။ ဒီလို စည္းမ်ဥ္းေတြဟာ စာနဲ႕ ေရးသားထားတာေတြလဲ ျဖစ္ႏိုင္သလို၊ စာနဲ႕ မေရးသားထားတာေတြလဲ ရွိႏိုင္ပါတယ္။ ဒီစည္းမ်ဥ္း ေတြကို ႏိုင္ငံေရးအေဆာက္အအံုမ်ား (ဥပမာ- ပါလီမန္မ်ား၊ ညီလာခံမ်ား)၊ ယံုၾကည္ကိုးကြယ္မွဳဆိုင္ရာ၊ ယဥ္ေက်းမွဳဆိုင္ရာ moral code မ်ား၊ စီးပြားေရးျဖစ္စဥ္မ်ားစတဲ့ အင္စတီက်ဴးရွင္း အမ်ားအျပားမွာ ေဖာ္ျပထားၾကပါတယ္။

လူမွဳေရးပဋိညာဥ္ပ်က္စီးျခင္းရဲ႕ ဥပမာတခုကို ျဗိတိသွ်သတင္းစာ တခုက အီရတ္အမ်ိဳးသား တေယာက္ကို က်ဴးေက်ာ္၀င္ေရာက္စြက္ဖက္ျပီး တႏွစ္အလိုမွာ ေတြ႕ဆံု ေမးျမန္းခဲ့တဲ့ အင္တာဗ်ဴးတခုမွာ ေတြ႕ႏိုင္ပါတယ္။ သူဆိုခဲ့တာက (၂၀၀၃) ခုႏွစ္ မတိုင္မီက သူဟာ ေကာ္ဖီဆိုင္တခုကို သူ႕အသက္ဆံုးရွံဳးမွာ မေၾကာက္ပဲ ၀င္ေရာက္သြားႏိုင္ေၾကာင္း ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ စစ္ပြဲေၾကာင့္ တည္ျငိမ္ေအးခ်မ္းမွဳ ပ်က္ျပားသြားတဲ့အတြက္ ေကာ္ဖီထြက္၀ယ္ျခင္းဟာလဲ ဘ၀အဆံုးသတ္သြားမလား လို႕ ၾကိဳတင္ခန္႕မွန္းလို႕ မရတဲ့ ေၾကာက္စိတ္ေတြကို ၀င္လာေစပါတယ္။

ဒီအေျခအေနမွာ ပ်က္စီးသြားတဲ့ လူမွဳေရးပဋိညာဥ္က အစိုးရက လူထုကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္တဲ့ ပဋိညာဥ္ မဟုတ္ပါဘူး။ ႏိုင္ငံသူႏိုင္ငံသားမ်ားထဲမွာ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းကို ျခိမ္းေျခာက္္တဲ့ အၾကမ္းဖက္သမားမ်ား ေပၚေပါက္လာတဲ့အတြက္ ႏိုင္ငံသူ၊ ႏိုင္ငံသားအခ်င္းခ်င္းအၾကားမွာ

 ျဖစ္တည္တဲ့ လူမွဳေရးပဋိညာဥ္ ပ်က္စီးသြားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ လူမွဳေရးပဋိညာဥ္ေတြဟာ အစိုးရနဲ႕ ျပည္သူ အၾကားမွာတင္ တည္ေဆာက္ရမွာ မဟုတ္ပဲ၊ ျပည္သူမ်ားအခ်င္းခ်င္း အၾကားမွာလဲ တည္ေဆာက္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ လူမွဳေရးပဋိညာဥ္ရွိတဲ့အခါ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအတြင္းမွာ ယံုၾကည္မွဳေတြ ျမင့္မား လာေစပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းကို စီးပြားေရးအေျခအေနနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအေျခအေနေတြက ျခိမ္းေျခာက္လာတဲ့အခါ၊ လူထုဟာ တရားဥပေဒကို ေလးစားလိုက္နာမွဳ ေလ်ာ့နည္းလာျပီး၊ လူမွဳေရးပဋိညာဥ္ ပ်က္စီးသြားႏိုင္ပါတယ္။ ကိုလိုနီလက္ေအာက္က လြတ္ေျမာက္လာခဲ့တဲ့ ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ ဥပမာကို ၾကည့္မယ္ဆိုရင္၊ အစိုးရ အမ်ားစုဟာ ကြဲျပားျခားနားတဲ့ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းေတြကို စုေပါင္းျပီး အုပ္ခ်ဳပ္ကိုင္တြယ္ရတဲ့ တာ၀န္ဟာ ၾကီးမားေၾကာင္းကို လြတ္လပ္ေရးရျပီးမွ နားလည္လာခဲ့ၾကပါတယ္။

အစိုးရအမ်ားစုက ျပည္သူ႕၀န္ေဆာင္မွဳေတြကို ေပးအပ္ျပီး၊ အစိုးရနဲ႕ျပည္သူအၾကားက လူမွဳေရး ပဋိညာဥ္ေတြကို တည္ေဆာက္ဖို႕ ၾကိဳးစားခဲ့ၾကပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ (၁၉၈၀) ကာလေတြမွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ကမၻာ့စီးပြားပ်က္ကပ္ေတြရဲ႕ ဆိုးက်ိဳးေတြေၾကာင့္ အစိုးရ၀င္ေငြေတြ က်ဆင္းျပီး၊ ျပည္သူ႕ ၀န္ေဆာင္မွဳေတြ ျပိဳလဲခဲ့ပါတယ္။ အစိုးရ ၀န္ထမ္းေတြက လစာလံုေလာက္စြာ မရတဲ့အတြက္ လာဘ္စားမွဳေတြ ၾကီးမားလာျပန္ပါတယ္။ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳျပႆနာ ၾကီးထြားလာျပီး၊ ရာဇ၀တ္မွဳလဲ ထူေျပာလာပါတယ္။ လူမွဳေရးပဋိညာဥ္ေတြပ်က္ျပီး၊ အဆံုးမွာ အၾကမ္းဖက္မွဳ ပဋိပကၡေတြ ေပၚထြက္ လာပါတယ္။

ျပည္တြင္းစစ္ ျဖစ္ရျခင္း အေၾကာင္းရင္းေတြနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ေလ့လာၾကတဲ့ ႏိုင္ငံေရးသုေတသီေတြက ဒီမိုကေရစီ၊ ႏိုင္ငံေရးတည္ျငိမ္မွဳနဲ႕ ျပည္တြင္းစစ္မ်ားအေၾကာင္းကိုလဲ သုေတသနျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Hegre နဲ႕ ပညာရွင္မ်ားက (၁၈၁၆-၁၉၉၂) ခုႏွစ္မ်ားအတြင္းက ႏိုင္ငံေပါင္း (၁၅၂) ႏိုင္ငံရဲ႕ ဒီမိုကေရစီ၊ ႏိုင္ငံေရးတည္ျငိမ္မွဳနဲ႕ ျပည္တြင္းစစ္တို႕အၾကား ဆက္ႏြယ္မွဳေတြကို ေလ့လာ ခဲ့ပါတယ္။ သုေတသနျပဳခ်က္အရ ႏိုင္ငံေရးတည္ျငိမ္မွဳဟာ ဒီမိုကေရစီစနစ္ ထြန္းကားမွဳနဲ႕ ဆက္ႏြယ္ ေနေၾကာင္း အေျဖထြက္လာပါတယ္။ ဒီမိုကေရစီနဲ႕ ပဋိပကၡတို႕အၾကားက ဆက္ႏြယ္မွဳဟာ " ဂ " ပံုသ႑ာန္နဲ႕ တူပါတယ္။ ဒီမိုကေရစီစနစ္ စတင္ခ်ိန္မွာ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအတြင္းမွာ အၾကမ္းဖက္မွဳေတြ ေပၚထြက္ႏိုင္ျပီး၊ တစထက္တစ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ ရင့္က်က္လာတာနဲ႕အမွ်၊ ဒီလို အၾကမ္းဖက္မွဳေတြဟာ

ေလ်ာ့က်သြားေစႏိုင္ပါတယ္။

အစိတ္အပိုင္းတခ်ိဳ႕မွာ လမ္းဖြင့္ေပးျပီး၊ တစံုတရာဖိႏွိပ္မွဳေတြ ရွိေနတဲ့ တပိုင္းတစ ဒီမိုကေရစီစနစ္ (Semi-democratic systems) ေတြဟာ ပုန္ကန္ျခားနားမွုေတြကို ဖိတ္ေခၚတာနဲ႕ အတူတူပဲျဖစ္ပါတယ္။ အာဏာရွင္စနစ္ကေန ဒီမိုကေရစီစနစ္သို႕ အသြင္ကူးေျပာင္းျခင္း (သို႕မဟုတ္) ဒီမိုကေရစီစနစ္ကို အာဏာသိမ္းျခင္းျပဳလုပ္တဲ့ ႏိုင္ငံေရးအသြင္ကူးေျပာင္းခ်ိန္ေတြတိုင္းမွာ အေျခအေနကို မေက်နပ္တဲ့ အုပ္စုမ်ားရဲ႕ ပုန္ကန္မွဳေတြ ေပၚထြက္လာႏိုင္ပါတယ္။ ရုတ္ျခည္း ဒီမိုကေရစီစနစ္ က်င့္သံုးမွဳမ်ားဟာလဲ ေျပာင္းလဲမွဳေတြ ျဖစ္ပြားေစႏိုင္ပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားဟာ လူမွဳေရးရင္ၾကားေစ့မွဳကို ေဆာင္ရြက္ေပး ႏိုင္သလို၊ တခါတရံမွာ အၾကမ္းဖက္မွဳမ်ားကိုလဲ ျဖစ္ေပၚလာေစႏိုင္ပါတယ္။

ႏိုင္ငံေရးေျပာင္းလဲမွဳေတြဟာ ျပည္တြင္းစစ္ေတြကို ျဖစ္ပြားေစႏိုင္ပါတယ္။ အဓိကျဖစ္ေစတာေတြကေတာ့ အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္ေရးစြမ္းရည္ အားနည္းခ်က္ရွိျခင္း၊ ဒီမိုကေရစီက်င့္စဥ္မ်ားကို က်င့္သံုးမွဳအားနည္းျခင္းနဲ႕ ယံုၾကည္မွဳပ်က္ျပားျခင္း၊ လူမွဳေရးပဋိညာဥ္ ပ်က္စီးသြားျခင္း စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ ႏိုင္ငံေရးရာ အေၾကာင္းတရားေတြကပဲ စစ္ပြဲေတြကို ျဖစ္ေပၚလာေစတာ မဟုတ္ပါဘူး။ အျခား လူမ်ိဳးစုေရးရာ အေၾကာင္းတရားမ်ားနဲ႕ ႏိုင္ငံတကာေရးရာ အေၾကာင္းတရားမ်ားလဲ ရွိပါေသးတယ္။

ႏိုင္ငံတကာေရးရာ အေၾကာင္းတရားမ်ား

ကိုလိုနီေခတ္နယ္ေျမေဒသ ခြဲေ၀သတ္မွတ္မွဳေတြကို ေဒသခံျပည္သူေတြရဲ႕ သေဘာတူညီခ်က္မရွိပဲ နယ္ခ်ဲ႕ႏိုင္ငံေတြက အတင္းအၾကပ္ သတ္မွတ္ခဲ့မွဳေတြကလဲ ျပည္တြင္းစစ္ျဖစ္ပြားေစခဲ့တဲ့ အေၾကာင္း တရားေတြထဲမွာ ပါ၀င္ပါတယ္။ (၁၉၄၀) ကေန (၁၉၆၀) ကာလေတြမွာ ကိုလိုနီစနစ္မွ လြတ္လပ္လာတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ ကိုလိုနီစနစ္က အေမြဆိုးအျဖစ္ ခြဲေ၀သတ္မွတ္ေပးထားခဲ့တဲ့ ေနရာေဒသေတြေပၚမွာ အေျခတည္ျပီး၊ လက္နက္ကိုင္ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္ပြားခဲ့ပါတယ္။

ဒါတင္မကပဲ နယ္ခ်ဲ႕အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြက အခ်ိဳ႕လူမ်ိဳးစုမ်ားကို လူမွုေရးနဲ႕ စီးပြားေရးအဆင့္အတန္းမွာ မ်က္ႏွာသာေပးေသြးခြဲ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့မွဳေတြကလဲ ေနာင္တခ်ိန္မွာ ျပႆနာေတြ တက္လာေစခဲ့ပါတယ္။ နာမည္ၾကီးတဲ့ ျဖစ္ရပ္ကေတာ့ ရ၀မ္ဒါမွာ ဘယ္ဂ်ီယံနယ္ခ်ဲ႕ေတြက Tutsi လူမ်ိဳးစုေတြကို မ်က္ႏွာသာေပးခဲ့ျပီး၊ သီရိလကၤာမွာ တမီးလ္လူမ်ိဳးစုေတြကို မ်က္ႏွာသာေပးခဲ့ပါတယ္။ ဒါေတြဟာ လြတ္လပ္ေရးရျပီးေနာက္ပိုင္းကာလေတြမွာ ျပႆနာမီးပြားေတြ ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲ ဆိုေတာ့ လြတ္လပ္ေရးရျပီးေနာက္ပိုင္းတက္လာတဲ့ အစိုးရေတြက နယ္ခ်ဲ႕ဆန္႕က်င္ေရး လုပ္ခဲ့သူမ်ားက ဦးေဆာင္တာျဖစ္တဲ့အတြက္ နယ္ခ်ဲ႕မ်က္ႏွာသာေပးခံ ျဖစ္ခဲ့တဲ့ လူမ်ိဳးစုေတြကို ျပန္လည္ဖိႏွိပ္မွဳေတြ ရွိလာခဲ့လို႕ပါ။

ကိုလိုနီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ဟာ အေပၚကေန လာတဲ့ ႏိုင္ငံေရးကို အေျခခံထားပါတယ္။ ဒီစနစ္ဟာ အစိုးရနဲ႕ ျပည္သူအၾကားမွာ လူမွဳေရးပဋိညာဥ္မ်ား ေပၚထြက္လာေရးနဲ႕ တက္ၾကြတဲ့ အရပ္ဘက္လူ႕အဖြဲ႕အစည္း ေပၚထြက္လာေရးကို အေလးဂရုမျပဳတဲ့ စနစ္ျဖစ္တာေၾကာင့္၊ ဒီစနစ္အျမစ္တြယ္ခဲ့တဲ့ တိုင္းျပည္ေတြမွာ အာဏာရွင္စနစ္ ဆက္လက္ထြန္းကားလာတတ္တာေတြ ရွိပါတယ္။ ဒါတင္မကပဲ နယ္ခ်ဲ႕ႏိုင္ငံေတြဟာ တိုင္းျပည္ရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္စဥ္ကာလတေလွ်ာက္မွာ တိုင္းျပည္ရဲ႕ အဖိုးတန္သဘာ၀သယံဇာတမ်ားကို ထုတ္ယူသံုးစြဲခဲ့ၾကပါတယ္။ ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးစနစ္မွာကလဲ ႏိုင္ငံၾကီးမ်ားက ထိန္းခ်ဳပ္ထားတဲ့ တန္းတူညီမွ်မွဳ မရွိေသာ ကုန္သြယ္ေရးစနစ္ကို ဆက္လက္က်င့္သံုးျပီး၊ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံငယ္မ်ားအေနနဲ႕ ဖြံ႕ျဖိဳးျပီးႏိုင္ငံၾကီးမ်ားအေပၚမွာ မမွီခိုပဲ လြတ္လပ္စြာေဆာင္ရြက္ႏိုင္ခြင့္ေတြကို ကန္႕သတ္ထားပါတယ္။ လက္ရွိအေျခအေနအထိ ကိုလိုနီလက္ေအာက္ခံႏိုင္ငံျဖစ္ခဲ့တဲ့ တိုင္းျပည္အမ်ားစုရဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္၀င္ေငြဟာ အေျခခံစားေသာက္ကုန္မ်ားျဖစ္တဲ့ (ဆန္၊ ေကာ္ဖီ၊ လက္ဖက္ေျခာက္) ဆိုတာေတြအေပၚမွာ မူတည္ေနရဆဲပဲျဖစ္ျပီး၊ ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးရဲ႕ မညီမွ်မွဳေၾကာင့္ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေထာင္ေခ်ာက္ထဲကေန ရုန္းမထြက္ႏိုင္ပဲ ရွိပါေသးတယ္။ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေထာင္ေခ်ာက္ (poverty trap) ဟာလဲ ပဋိပကၡနဲ႕ စစ္ပြဲေတြကို ဦးတည္ေစတတ္ပါတယ္။

စိုက္ပ်ိဳးေရးကို အေျခမခံပဲ၊ သဘာ၀သယံဇာတကို အေျခခံတဲ့ စီးပြားေရးအေဆာက္အံုရွိတဲ့ တိုင္းျပည္ ေတြမွာ က်ေတာ့လဲ ဒီလိုစီးပြားေရးအေဆာက္အအံုနဲ႕ လိုက္ေလ်ာညီေထြမရွိတဲ့ ႏိုင္ငံေရး စနစ္ေတြ က်င့္သံုးလာတာေၾကာင့္ ပဋိပကၡ စြန္႕ဦးတီထြင္သူမ်ား (conflict entrepreneurs) မ်ားရဲ႕ အာရံုစိုက္မွဳခံရျပီး သဘာ၀သယံဇာတေၾကာင့္ ျဖစ္တဲ့ စစ္ပြဲေတြနဲ႕ ျပည့္ႏွက္လာျပန္ပါတယ္။

ဒုတိယကမၻာစစ္ျပီးကာလ၊ တနည္းဆိုရင္ တိုင္းျပည္ငယ္ေလးမ်ား 
 လြတ္လပ္ေရးရျပီးေပၚထြက္လာေသာ ကာလကေန အစျပဳျပီး၊ ၁၉၉၀ ကာလမ်ားက်မွ အဆံုးသတ္သြားတဲ့ စစ္ေအးတိုက္ပြဲကလဲ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားမွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ စစ္ပြဲမ်ားနဲ႕ ဆက္ႏြယ္ပတ္သက္ေနပါတယ္။ အင္အားၾကီးႏိုင္ငံမ်ား အၾကားမွာ ထိပ္တိုက္ေတြ႕ခဲ့တဲ့ ဒီစစ္ပြဲဟာ စစ္ေအးတိုက္ပြဲသာျဖစ္တဲ့အတြက္ စစ္ပြဲေၾကာင့္ ထိခိုက္ေသဆံုးရသူမ်ား မရွိဘူးလို႕ အခ်ိဳ႕က ထင္ခ်င္ထင္ၾကပါလိမ့္မယ္။ ဒါေပမယ့္ ႏွစ္ဘက္အင္အားၾကီး ႏိုင္ငံမ်ားက ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားရဲ႕ ျပည္တြင္းေရးေတြမွာ proxy wars မ်ား ဆင္ႏႊဲျပီး၊ အစိုးရစစ္တပ္ေတြ ဘက္ကေရာ၊ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရးသမားေတြ ဘက္ကေရာ ၀င္တိုက္ခဲ့ၾကပါတယ္။

အေနာက္ႏိုင္ငံေတြက ေတာ္လွန္ေရးသမားေတြ၊ ဒီမိုကေရစီဘက္ေတာ္သားေတြဘက္ကပဲ ရပ္တည္ တယ္၊ ဆိုဗီယက္က အာဏာရွင္ေတြဘက္ကပဲ ရပ္တည္တယ္လို႕ အခ်ိဳ႕က ဆိုတတ္ၾကပါတယ္။ ဒီအဆိုဟာ မွားပါတယ္။ အလ်ဥ္းသင့္သလို ဘက္လိုက္ခဲ့ၾကတာပါ။ ႏွစ္ဘက္စလံုးက သူတို႕ရဲ႕ အမ်ိဳးသားအက်ိဳးစီးပြားေပၚမွာ မူတည္တြက္ခ်က္ျပီး အလ်ဥ္းသင့္တဲ့ဘက္က ၀င္ေရာက္ရပ္တည္ ခဲ့ၾကတာပါ။ လူ႕အခြင့္အေရး၊ တရားမွ်တမွဳ ဆိုတာနဲ႕ပတ္သက္တဲ့ စဥ္းစားခ်က္ေတြ ႏွစ္ဘက္စလံုးမွာ စစ္ေအးတိုက္ပြဲကာလတုန္းက မရွိခဲ့ပါဘူး။ စစ္ေအးတိုက္ပြဲျပီးမွ ဒါေတြက ေပၚထြက္လာတာပါ။

အခ်ိဳ႕ပညာရွင္မ်ားကေတာ့ ဂလိုဘယ္လိုင္ေဇးရွင္းကိုလဲ ပဋိပကၡေတြျဖစ္ပြားေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းတရပ္ အေနနဲ႕ သတ္မွတ္ၾကပါတယ္။ ဂလိုဘယ္လိုင္ေဇးရွင္းေၾကာင့္ တန္းတူညီမွ်မွဳ မရွိတာေတြ၊ လူမွဳေျပာင္းေရႊ႕ေနရာခ်ထားမွဳေတြ ျဖစ္လာပါတယ္။

ကမၻာ့လုပ္ငန္းၾကီးမ်ားက ကုန္က်စရိတ္ နည္းပါးတဲ့ တိုင္းျပည္ေတြကို ေရႊ႕ေျပာင္းေနရာခ်ထားၾကပါတယ္။ တိုင္းျပည္ငယ္ေလးေတြက ႏိုင္ငံၾကီးမ်ားက လုပ္ငန္းမ်ား လာေရာက္ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံလိုတဲ့ ႏိုင္ငံျခားရင္းႏွီး ျမွဳပ္ႏွံရန္ သင့္ေတာ္ေသာ အေျခအေန ေကာင္းမ်ား (ဥပမာ- အခြန္ႏွဳန္းထားျပိဳင္ဆိုင္မွဳမ်ား၊ လုပ္ခ နည္းပါးမွဳမ်ား၊ အိမ္ျခံေျမေစ်းႏွဳန္း ေလွ်ာ့ခ်မွဳမ်ား) ဖန္တီးေပးရပါတယ္။ ဒီအခါမွာ ျပည္သူ႕ ၀န္ေဆာင္မွဳမ်ား ေလ်ာ့က်သြားတာေတြရွိျပီး၊ အစိုးရနဲ႕ ျပည္သူအၾကားက လူမွဳေရးပဋိညာဥ္ကို ျခိမ္းေခ်ာက္လာတာေတြ ရွိပါတယ္။

ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ FitzGerald ဆိုသူက ႏိုင္ငံျခားရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳအတြက္ တည္ျငိမ္တဲ့ ႏိုင္ငံေရးအေျခအေန လိုအပ္ေၾကာင္းနဲ႕ လက္နက္ကိုင္ပဋိပကၡျဖစ္ေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြကို ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံလိုတဲ့ လုပ္ငန္းၾကီးေတြက ေရွာင္ရွားေလ့ရွိၾကေၾကာင္း ဆိုထားပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ သဘာ၀သယံဇာတ (ေရနံ၊ ေက်ာက္မ်က္ ရတနာ စသည္မ်ား) နဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ ႏိုင္ငံျခားရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံသူမ်ားကေတာ့ သူတို႕ လုပ္ငန္းလုပ္လို႕ အဆင္ေျပႏိုင္တယ္ဆိုရင္ ဒီလိုႏိုင္ငံမ်ိဳးေတြက ရႏိုင္မယ့္ အခြင့္အလမ္းေတြ ပိုမ်ားေၾကာင္း သိနားလည္ျပီး risks ယူေလ့ရွိၾကပါတယ္။

ဒီအေျခအေနကိုလဲ လက္နက္ကိုင္ပဋိပကၡမွာ ပါ၀င္ပတ္သက္ေနတဲ့ လက္နက္ကိုင္အင္အားစု ေခါင္းေဆာင္မ်ားေရာ၊ အစိုးရမ်ားကပါ အျမတ္ထုတ္ေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ အင္ဂိုလာ လက္နက္ကိုင္အင္အားစု UNITA ကို အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုနဲ႕ ေတာင္အာဖရိကႏိုင္ငံတို႕က တိုက္ရိုက္ေထာက္ပံ့မွဳ ရပ္စဲလိုက္ခ်ိန္မွာ၊ ႏိုင္ငံတကာ စိန္ေရာင္း၀ယ္မွဳမ်ားနဲ႕ အဖြဲ႕ကို ဆက္လက္ အသက္သြင္းခဲ့ပါတယ္။ အျခားတဘက္က အင္ဂိုလာအစိုးရကေတာ့ ေရနံထုတ္လုပ္ေရး လိုင္စင္မ်ားကို ႏိုင္ငံတကာလုပ္ငန္းၾကီးမ်ားကို ေရာင္ခ်ျပီး၊ ေရနံတူးေဖာ္ေရးဆိုင္ရာ drilling blocs မ်ားကို equity stakes မ်ားအျဖစ္ လက္နက္ခဲယမ္း လုပ္ငန္းရွင္မ်ားကို ေပးအပ္ျပီး၊ စစ္ပြဲဆက္တိုက္ရန္ လက္နက္မ်ားရယူခဲ့ပါတယ္။ တိုင္းျပည္တခုထဲမွာ ႏိုင္ငံသားအခ်င္းခ်င္း လက္နက္စြဲကိုင္တိုက္လိုက္ၾကတဲ့ ရလဒ္ကေတာ့ တိုင္းျပည္ရဲ႕ သယံဇာတမ်ားျဖစ္တဲ့ စိန္နဲ႕ ေရနံေတြကို ႏိုင္ငံတကာ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းမ်ားက ေအာက္ေစ်းနဲ႕ ခပ္ေပါေပါ ရသြားၾကျခင္းပါပဲ။ ႏိုင္ငံျခား လုပ္ငန္းရွင္ေတြက တရားမ၀င္လမ္းေၾကာင္းမ်ား အသံုးျပဳျပီး၊ လက္နက္ကိုင္ သူပုန္ေတြဘက္ကေရာ၊ အစိုးရဘက္ကပါ အျမတ္ထုတ္သြားႏိုင္ၾကပါတယ္။ ျပည္တြင္းက ျပည္သူေတြက ဘက္ႏွစ္ဘက္မွာ ၀င္ပါျပီး၊ တိုက္ခိုက္ေရး အာရံုစိုက္ေနၾကခ်ိန္မွာ ေက်ာက္မ်က္ရတနာတူးေဖာ္ေရး၊ သစ္ေတာ ထုတ္လုပ္ေရး က႑ေတြမွာ ႏိုင္ငံျခားလုပ္ငန္းမ်ားက ၀င္ေရာက္ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံျပီး၊ ေစ်းခ်ိဳခ်ိဳနဲ႕ အေခ်ာင္ ရယူေလ့ရွိတတ္ၾကပါတယ္။

စစ္ပြဲမ်ားျဖစ္ျပီး၊ တရားဥပေဒစိုးမိုးမွဳ အားနည္းေနခ်ိန္ေတြမွာ မူးယစ္ေဆး၀ါးကုန္ကူးအဖြဲ႕မ်ား၊ လူကုန္ကူးအဖြဲ႕မ်ားနဲ႕ အျခားရာဇ၀တ္အဖြဲ႕အစည္းမ်ားစြာလဲ ေပၚထြက္တတ္ပါတယ္။ ဒီအဖြဲ႕ေတြဟာ ႏိုင္ငံေရးရာအေယာင္ျပျပီး လွဳပ္ရွားတာေတြလဲရွိသလို၊ သီးျခားရာဇ၀တ္အဖြဲ႕အေနနဲ႕ပဲ လွဳပ္ရွားတာေတြ လဲ ရွိပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ ႏိုင္ငံျခားရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံသူေတြက ဒီအဖြဲ႕ေတြကို လက္နက္ခဲယမ္း ေထာက္ပံ့ေပးျပီး၊ ျပည္ပေစ်းကြက္ရွာေဖြေပးတာေတြလဲ ရွိတတ္ပါတယ္။ ဒီလိုအေျခအေနေတြနဲ႕ ဆက္ႏြယ္မွဳေတြကလဲ ျပည္တြင္းစစ္ ေရရွည္ျဖစ္ပြားေစေရးကို ေထာက္ကူျပဳေပးေနတတ္တဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒါတင္မကပဲ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးအတြက္ ႏိုင္ငံျခားကူညီေထာက္ပံ့မွဳကလဲ အခန္႕မသင့္ရင္ ျပည္တြင္းစစ္ ဆက္လက္ျဖစ္ပြားေစတတ္တဲ့ အေၾကာင္းရင္း ျဖစ္ေနတတ္ပါေသးတယ္။ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Anderson ဆိုသူက ႏိုင္ငံျခားကူညီေထာက္ပံ့မွဳေၾကာင့္ စစ္ပြဲေပၚမွာ သက္ေရာက္ႏိုင္တဲ့ အက်ိဳးဆက္ (၅) ခုကို ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ ဒီအက်ိဳးဆက္ (၅) ခုကေတာ့ ကူညီေထာက္ပံ့မွဳမ်ားအား ႏွစ္ဘက္စစ္ပြဲပါ၀င္သူမ်ားက ခိုးယူအလြဲသံုးစားလုပ္ျပီး လက္နက္မ်ား ၀ယ္ယူျခင္း၊ စစ္ပြဲ စီးပြားေရး (သို႕မဟုတ္) ျငိမ္းခ်မ္းေရး စီးပြားေရးေစ်းကြက္ကို ပံ့ပိုးေပးျခင္း၊ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားအၾကား တင္းမာမွဳမ်ား (သို႕မဟုတ္) ေပါင္းစည္းမွဳမ်ား ျဖစ္ေစျခင္း၊ စစ္ပြဲကို ေထာက္ခံေသာ အရပ္သားျပည္သူမ်ားက စစ္ပြဲေၾကာင့္ျဖစ္ပြားေသာ က်န္းမာေရး၊ လူမွဳေရး ဆိုးက်ိဳးမ်ားကို မျမင္ေတာ့ပဲ စစ္ပြဲမ်ားကို ဆက္လက္ေထာက္ခံ အားေပးလာႏိုင္ျခင္း၊ ႏွစ္ဘက္ လက္နက္ကိုင္ေဆာင္ထားသူမ်ားရဲ႕ တရား၀င္မွဳကို ေပးအပ္ျခင္း စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

တခါတရံမွာ ႏိုင္ငံေရးခိုလွံဳခြင့္ စခန္းမ်ားကလဲ လက္နက္ကိုင္ အဖြဲ႕အစည္းမ်ား အတြက္ အေျခစိုက္ရာ၊ သင္တန္းေပးရာ၊ လူသစ္ေရြးခ်ယ္ရာ ေနရာမ်ား ျဖစ္ေနတတ္ေၾကာင္း ရ၀မ္ဒါနဲ႕ အျခားပဋိပကၡမ်ားရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးခိုလွံဳခြင့္ စခန္းေတြက သက္ေသျပခဲ့ပါတယ္။ ႏိုင္ငံတကာဟာ စစ္ပြဲကို ေထာက္ခံအားေပးျခင္း မျပဳဘူးလို႕ လူအမ်ားက ထင္တတ္ၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ စစ္ပြဲကို ရပ္တန္႕ေစႏိုင္တဲ့ ႏိုင္ငံတကာေရးရာ အေၾကာင္းရင္းမ်ားလဲ ရွိသလို၊ စစ္ပြဲကို ျဖစ္ပြားေစႏိုင္တဲ့ ႏိုင္ငံတကာ အေၾကာင္းရင္းမ်ားလဲ ရွိေၾကာင္း အထက္မွာေဖာ္ျပထားတဲ့ အခ်က္ေတြက မီးေမာင္းထိုးျပထားပါတယ္။

လူမ်ိဳးစုေရးရာ အေၾကာင္းတရားမ်ား

ျပည္တြင္းစစ္ျဖစ္ပြားေစတဲ့ လူမ်ိဳးစုေရးရာ အေၾကာင္းတရားေတြထဲမွာ ႏိုင္ငံေတာ္ တည္ေထာင္မွဳ (state - formation) ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံေရး အစီအမံမ်ား (political arrangements) ေတြရဲ႕ အားနည္းခ်က္ေတြလဲ ပါ၀င္ပါတယ္။ လူမ်ိဳးစုမ်ားစုေပါင္းေနထိုင္တဲ့ တိုင္းျပည္ေတြမွာ မ်ားေသာအားျဖင့္ ျပည္ေထာင္စုအသြင္ သ႑ာန္နဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္တည္ေထာင္မွဳ ျပဳလုပ္ေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္တည္ေထာင္မွဳမွာ

 ျပည္ေထာင္စုအသြင္သ႑ာန္နဲ႕ တည္ေထာင္မွဳ ဆိုရင္ ႏိုင္ငံေရးအရ တန္းတူညီမွ်မွဳ (political equality) နဲ႕ ကိုယ္ပိုင္ျပဌာန္းခြင့္ (self- determination) ေတြရွိဖို႔ အလြန္အေရးၾကီးပါတယ္။ ဒါေတြ မရွိရင္ ႏိုင္ငံေတာ္တည္ေထာင္မွဳ ဆိုင္ရာ ပဋိပကၡ (state – formation conflicts) ျဖစ္ျပီး ျပည္တြင္းစစ္ ေသခ်ာေပါက္ ျဖစ္ပါတယ္။

ႏိုင္ငံေတာ္တည္ေထာင္မွဳမွာ တျပည္ေထာင္စနစ္ (unitary state system)၊ ဖယ္ဒရယ္ ျပည္ေထာင္စုစနစ္ (federal state system)၊ သီးျခားခြဲထြက္၍ တိုင္းျပည္တည္ေထာင္ေရးစနစ္ (separate state system) စသည္ျဖင့္ ကြဲျပားပါတယ္။ အျခားသ႑ာန္မူကြဲေတြလဲ ရွိပါေသးတယ္။ တျပည္ေထာင္စနစ္ (unitary state system) မွာ ႏိုင္ငံေရး အစီအမံေတြအားလံုးဟာ ဗဟိုမွာပဲ ခ်ဳပ္ကိုင္ထားပါတယ္။ အာဏာပိုင္းျခားသံုးစြဲျခင္း (separation of powers) က အလ်ားလိုက္ သ႑ာန္ အေနနဲ႕ ရွိျပီး၊ ေဒါင္လိုက္ သ႑ာန္ မရွိပါဘူး။ အစိုးရတရပ္ပဲ ရွိပါတယ္။ လႊတ္ေတာ္ တရပ္ပဲ ရွိျပီး၊ တရားစီရင္ေရး စနစ္ ကြဲျပားမွဳေတြ မရွိပါဘူး။ ျပင္သစ္ႏိုင္ငံရဲ႕ ႏိုင္ငံ တည္ေထာင္ထားမွဳ စနစ္က unitary state system ျဖစ္ပါတယ္။

ဖက္ဒရယ္ႏိုင္ငံေတာ္စနစ္ (federal state system) မွာ ႏိုင္ငံေရး အစီအမံေတြက ဗဟိုမွာပဲ ခ်ဳပ္ကိုင္ထားျခင္း မရွိပါဘူး။ separation of powers က အလ်ားလိုက္ သ႑ာန္အေနနဲ႕ေရာ၊ ေဒါင္လိုက္ သ႑ာန္ပါ ရွိပါတယ္။ ဖယ္ဒရယ္ အစိုးရနဲ႕ သက္ဆိုင္ရာ ျပည္နယ္အစိုးရေတြ ရွိပါတယ္။ ဖက္ဒရယ္ ျပည္ေထာင္စုလႊတ္ေတာ္နဲ႕ လူမ်ိဳးစု လႊတ္ေတာ္မ်ား ရွိပါတယ္။ တရားစီရင္ေရး စနစ္ေတြ ကြဲျပားမွဳ ရွိႏိုင္ပါတယ္။ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စု ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံေရး အစီအမံမ်ားမွာ အိႏိၵယႏိုင္ငံကဲ့သို႕ quasi- federal arrangements၊ ဂ်ာမဏီႏိုင္ငံကဲ့သို႕ေသာ unitarian federal arrangements စတာေတြကေန အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုရဲ႕ constitutional federal arrangements ေတြအထိ သ႑ာန္ အမ်ိဳးမ်ိဳး၊ အာဏာ ခြဲေ၀မွဳ (division of powers) အမ်ိဳးမ်ိဳး ကြဲျပားၾကပါတယ္။

အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုရဲ႕ အာဏာခြဲေ၀မွဳမွာေတာ့ ဖက္ဒရယ္ အစိုးရအတြက္ သတ္မွတ္ထားတဲ့ delegated powers (ျပည္တြင္းႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ ကုန္သြယ္ေရးကို regulate လုပ္ရန္၊ ေငြ စကၠဴ ထုတ္လုပ္မွဳ စစ္ေၾကျငာမွဳ၊ လက္နက္ကိုင္တပ္မ်ား ထားရွိမွဳ၊ စာပို႕စနစ္၊ စာခ်ဳပ္စာတမ္းမ်ား လက္မွတ္ေရးထိုးမွဳ)၊ ျပည္နယ္အစိုးရမ်ားအတြက္ သတ္မွတ္ထားတဲ့ reserved powers(ျပည္တြင္းကုန္သြယ္ေရးကို regulate လုပ္ေရး၊ ေက်ာင္းမ်ား တည္ေထာင္ေရး၊ သက္ဆိုင္ရာ ျပည္နယ္ အလိုက္ ဥပေဒမ်ား ျပဌာန္းေရးနဲ႕ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား က်င္းပေရး)၊ ဖက္ဒရယ္အစိုးရနဲ႕ ျပည္နယ္အစိုးရ မ်ားက ရွယ္ယာလုပ္ရန္ သတ္မွတ္ထားတဲ့ concurrent powers (အခြန္ေကာက္ေရး၊ တရားရံုးမ်ား တည္ေထာင္ေရးနဲ႕ ေခ်းေငြ ရယူေရး) စတာေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။

သီးျခားခြဲထြက္ေသာ ႏိုင္ငံေတာ္စနစ္ (separate state system) ဆိုတာကေတာ့ လူမ်ိဳးေရး၊ ၀ါဒေရး၊ ဘာသာေရး စတာေတြေပၚမွာ အေျခခံျပီး သီးျခားႏိုင္ငံအျဖစ္ ခြဲျခားတည္ေထာင္ျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ- အိႏိၵယ ႏိုင္ငံမွ လြတ္လပ္ေသာ သီးျခား ႏိုင္ငံအျဖစ္ ပါကစၥတန္ႏိုင္ငံအျဖစ္ ခြဲျခားတည္ေထာင္ျခင္း စတာမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို ကြဲျပားသြားတဲ့ ႏိုင္ငံေတြဟာ နယ္နိမိတ္ခ်င္း ထိစပ္ေနတဲ့ အိမ္နီးခ်င္း ႏိုင္ငံေတြ အေနနဲ႕ ခြဲထြက္ျပီး ႏိုင္ငံတည္ေထာင္မွဳ သ႑ာန္ ျဖစ္ပါတယ္။ တိုင္းျပည္တျပည္ရဲ႕ အသြင္ကူးေျပာင္းေရး ကာလေတြ ျဖစ္တဲ့ တိုင္းတပါး လက္ေအာက္ခံကေန လြတ္လပ္ေရးရစ ကာလ (ဥပမာ- ကိုလိုနီ ႏိုင္ငံမ်ား) ေတြနဲ႕ အင္အားၾကီး အာဏာထိန္းခ်ဳပ္မွဳ တစံုတရာ ေပ်ာက္ကြယ္သြားေသာ ကာလ (ဥပမာ- ဆိုဗီယက္ယူနီယံ၊ ယူဂိုစလားဗီးလား) စတာေတြမွာ ဒီလို separate state ဆိုင္ရာ အေရးေတြ ေပၚထြက္တတ္ပါတယ္။

သမိုင္းေၾကာင္းအရ၊ ယဥ္ေက်းမွဳ ဓေလ့ထံုးတမ္းစဥ္လာအရ၊ ဘာသာေရးအရ၊ လူမ်ိဳးေရးအရ ကြဲျပားမွဳေတြ ရွိေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ အသြင္ကူးေျပာင္းေရးကာလဆိုတာ ႏိုင္ငံေတာ္ တည္ေထာင္မွဳ (state- formation) လို႕ သတ္မွတ္ေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ဒီလို အေျခအေန၊ အခ်ိန္အခါေတြမွာ တန္းတူ ညီမွ်မွဳ ဆိုင္ရာ၊ ကိုယ္ပိုင္ျပဌာန္းခြင့္ဆိုင္ရာ အေရးေတြကို ျငိမ္းခ်မ္းစြာ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြး အေျဖရွာႏိုင္ ေရးအတြက္ ႏိုင္ငံေရး ေခါင္းေဆာင္မ်ားအၾကား အျပန္အလွန္ယံုၾကည္မွဳ၊ ကတိတည္မွဳ၊ အျပန္အလွန္ ေလးစားမွဳ၊ ပဋိပကၡေရးရာ ကၽြမ္းက်င္သူမ်ားရွိမွဳ၊ ယံုၾကည္မွဳတည္ေဆာက္ေရး နည္းလမ္းမ်ား(confidence-building measures) ေဖာ္ေဆာင္ထားမွဳ စတာေတြကို ၾကိဳတင္ျပင္ဆင္ တည္ေဆာက္ ထားႏိုင္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

ဒီလိုမဟုတ္ပဲ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံရဲ႕ ကံၾကမၼာကို တဦး၊ တဖြဲ႕၊ တပါတီ တည္းေပၚမွာ အလံုးစံု ပံုအပ္ျပီး၊ အသြင္ကူးေျပာင္းေရး ကာလအတြက္ ၾကိဳတင္ျပင္ဆင္ တည္ေဆာက္ထားမွဳေတြ အားနည္းထားခဲ့မယ္ ဆိုရင္ေတာ့ အာဏာရ အစိုးရဘက္က တန္းတူညီမွ်မွဳနဲ႕ ကိုယ္ပိုင္ ျပဌာန္းခြင့္ေတြကို မေလးစားပဲ အာဏာအလြဲသံုးစားလုပ္ျပီး ဖိအားေပးမွဳေတြ ျဖစ္ပြားလာတာနဲ႕ ျပည္တြင္းစစ္ ေသခ်ာေပါက္ ျဖစ္ပါေတာ့တယ္။

ေနာက္ထပ္ျပည္တြင္းစစ္ျဖစ္ရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြကေတာ့ လူမ်ိဳးစုမ်ားအၾကားမွာ စည္းလံုးညီညြတ္မွဳ ျပိဳကြဲတာနဲ႕ ဆက္ႏြယ္ပါတယ္။ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးစုေတြ စုေ၀းေနထိုင္တဲ့ တိုင္းျပည္တခုမွာ စည္းလံုးညီညြတ္မွဳ ရွိေရးက အလြန္အေရးၾကီးပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရး ေလ့လာသူေတြက တိုင္းရင္းသား လူမ်ိဳးစုမ်ားအေရးနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး က႑ႏွစ္ခု ခြဲျခားေလ့လာၾကပါတယ္။ ပထမက႑ကေတာ့ တိုင္းရင္းသား လူမ်ိဳးစုေရးရာ ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္ရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းမ်ားနဲ႕ ပဋိပကၡေျဖရွင္းနည္းမ်ားကို ေလ့လာျခင္း ျဖစ္ျပီး၊ ဒုတိယက႑ကေတာ့ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးစုေရးရာ ပဋိပကၡေတြ ရွိေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ တရားမွ်တတဲ့ ႏိုင္ငံေရးစနစ္ေတြကို ေဖာ္ေဆာင္မွဳေတြကို ေလ့လာျဖင္းျဖစ္ပါတယ္။ ပထမက႑ဟာ ႏိုင္ငံေရးအေဆာက္အံု (political institutions) ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံေရးသိပၸံပညာက ျမစ္ဖ်ားခံလာျပီး၊ ဒုတိယက႑ကေတာ့ လူမ်ိဳးစု၊ တရားမွ်တမွဳႏွင့္ ဒီမိုကေရစီ ေရးရာ ႏိုင္ငံေရး သီအိုရီမ်ား၊ ႏိုင္ငံေရးဒႆနိက အေတြးအေခၚမ်ားကေန ျမစ္ဖ်ားခံလာတာ ျဖစ္ပါတယ္။

တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးစုေရးရာ ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္ရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းမ်ားမွာ ေရွးပေ၀သဏီ အစဥ္အဆက္ ကေန အျမစ္တြယ္ ေနခဲ့တဲ့ ဘိုးစဥ္ေဘာင္ဆက္ အမုန္းတရားေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။ ကမၻာတ၀ွမ္းမွာ ျဗိတိသွ်၊ ျပင္သစ္၊ ေပၚတူဂီ ကိုလိုနီနယ္ခ်ဲ႕ ၀ါဒေတြ မၾကီးစိုးခဲ့စဥ္က အင္အားၾကီး စစ္ဘုရင္မ်ားရဲ႕စစ္အင္အားသံုးျပီး နယ္ေျမေဒသ သိမ္းသြင္းမွဳေတြ၊ တိုင္းႏိုင္ငံ တည္ေထာင္ရန္ ၾကိဳးပမ္းမွဳေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။ နယ္ေျမေဒသ နီးစပ္ရာမွာ အေျခခ်ေနထိုင္ၾကတဲ့ လူမ်ိဳးစုေတြအၾကား စစ္ပြဲေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။ ဒီစစ္ပြဲေတြကေန အမုန္းတရားေတြ၊ မယံုၾကည္မွဳေတြနဲ႕ အာဃာတ တရားေတြ ေပၚထြက္ခဲ့ပါတယ္။

ဒီလို ဘိုးစဥ္ေဘာင္ဆက္ အမုန္းတရားေတြဟာ ဖိႏွိပ္မွဳ တစံုတရာေအာက္မွာ ေခတၱေပ်ာက္ကြယ္ေနျပီး၊ ဖိႏွိပ္မွဳကေန လြတ္လပ္လာစဥ္မွာ အသြင္တမ်ိဳးနဲ႕ ျပန္လည္ေပၚထြက္လာတတ္ပါတယ္။ ဒါေတြကို အသြင္ကူးေျပာင္းကာလေတြမွာ တာ၀န္ယူရတဲ့ အစိုးရေတြ၊ ႏိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႕ ပဋိပကၡေရးရာ ေလ့လာသူေတြက ေသခ်ာ နားလည္သိရွိထားဖို႕ လိုပါတယ္။ ဒီလိုနားလည္သိရွိမွလဲ ျငိမ္းခ်မ္းစြာ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးျပီး အေျဖရွာႏိုင္မယ့္ နည္းလမ္းေတြကို အင္အားသံုးေျဖရွင္းမွဳ နည္းလမ္းေတြထက္ ပိုျပီး အေလးထားစဥ္းစားႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။

တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးစုမ်ားအၾကား ေသြးစည္းမွဳမွာ သယံဇာတအရင္းအျမစ္မ်ား၊ လူ႕စြမ္းအား အရင္းအျမစ္မ်ားနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ရိုးသားပြင့္လင္းစြာ သတင္းအခ်က္အလက္ ဖလွယ္မွဳ၊ စီးပြားေရး ျပိဳင္ဆိုင္မွဳမ်ား အၾကားမွာ တရားမွ်တစြာ ျပိဳင္ဆိုင္မွဳ စတာေတြကလဲ အေရးၾကီးပါတယ္။ လူမ်ိဳးစု ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္ရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြထဲမွာ လူမ်ိဳးစုေတြအၾကား ဆက္ဆံေရး အားနည္းမွဳနဲ႕ စီးပြားေရး ျပိဳင္ဆိုင္မွဳေတြလဲ ပါ၀င္ပါတယ္။ စီးပြားေရးအရ အင္အားၾကီးျပီး၊ သယံဇာတ အေျမာက္အျမား ကို နယ္ေျမထဲမွာ ပိုင္ဆိုင္ထားတဲ့ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးစုေတြက စီးပြားေရးအရ အင္အားနည္းျပီး၊ သယံဇာတ ပိုင္ဆိုင္မွဳနည္းတဲ့ တိုင္းရင္းသား လူမ်ိဳးစုေတြနဲ႕ အတူတကြ ယွဥ္တြဲေနထိုင္ျခင္းျဖင့္ ဘ႑ာေရးအရ ခြဲေ၀သံုးစြဲရတာေၾကာင့္ နစ္နာတယ္လို႕ ယူဆတာေတြ ရွိတတ္ ပါတယ္။ စီးပြားေရးအရ ေစ်းကြက္ကို အျပိဳင္အဆိုင္လုၾကရင္း၊ သယံဇာတေတြ ရွိတဲ့ နယ္ေျမေတြကို လုၾကရင္း ျဖစ္လာတဲ့ ပဋိပကၡေတြလဲ ရွိပါတယ္။ဒီလို စီးပြားေရးအေၾကာင္းအရာေတြအျပင္ လံုျခံဳေရးအေၾကာင္းအရာေတြလဲ ရွိပါတယ္။ ႏိုင္ငံကို အုပ္ခ်ဳပ္ေနတဲ့ အစိုးရဟာ တိုင္းရင္းသားျပည္သူတရပ္လံုးရဲ႕ လံုျခံဳေရးကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ႏိုင္ျခင္း မရွိတဲ့အခါ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးစု ေခါင္းေဆာင္အခ်ိဳ႕က သူတို႕ရဲ႕ေဒသ လံုျခံဳေရးအတြက္ လက္နက္ကိုင္ ထားဖို႕ လိုအပ္တယ္လို႕ ယူဆလာျပီး လက္ကိုင္ကိုင္အင္အားစုေတြ ဖြဲ႕စည္းလာ ၾကပါတယ္။ ဒီအခါမွာ လက္နက္ကိုင္အင္အားစု မရွိတဲ့ တျခားလူမ်ိဳးစုေတြကလဲ လက္နက္ကိုင္ အင္အားစုေတြ ထပ္မံ ဖြဲ႕စည္းလာၾကပါတယ္။ ႏိုင္ငံအစိုးရကလဲ ဒီလို လက္နက္ကိုင္အင္အားစုေတြ စုဖြဲ႕လာမွဳအေပၚေတြမွာ ပုန္ကန္ထၾကြဖို႕ ျပင္ဆင္တယ္လို႕ ယူဆျပီး စစ္အင္အားသံုး ႏွိမ္နင္းဖို႕ ၾကိဳးပမ္းျပန္ပါတယ္။

ဒီလိုအေျခအေနကို ႏိုင္ငံေရးေလ့လာသူေတြကေတာ့ တိုင္းျပည္ရဲ႕ security dilemma လို႕ သတ္မွတ္ပါတယ္။ တခါတရံမွာ တိုင္းရင္းသားျပည္သူတရပ္လံုးရဲ႕ အသက္၊ အိုးအိမ္၊ စည္းစိမ္ကို ကာကြယ္ဖို႕ တာ၀န္ရွိတဲ့ တပ္မေတာ္ကိုယ္တိုင္က လူတစုရဲ႕ ျခယ္လွယ္မွဳကို ခံေနရျပီး တိုင္းရင္းသား လူမ်ိဳးစုမ်ားရဲ႕ အသက္၊ အိုးအိမ္၊ စည္းစိမ္ လံုျခံဳေရးကို ျခိမ္းေျခာက္ေနသလို ျပန္ျဖစ္ေနတာေတြလဲ ရွိပါတယ္။ ဒီလိုတိုင္းျပည္ေတြဟာ ျပည္တြင္းစစ္ျပႆနာ၊ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ ျပႆနာနဲ႕ ႏိုင္ငံေရး မတည္ျငိမ္မွဳ ျပႆနာေတြအၾကားမွာ ႏြံနစ္ေနတတ္ပါတယ္။

ေနာက္ထပ္အေၾကာင္းရင္းတခုကေတာ့ multi-ethnic societies ေတြမွာ ျဖစ္ေလ့ျဖစ္ထရွိတဲ့ ဘိုးဘြားအေမြ နယ္ေျမပိုင္ဆိုင္မွဳ ဆိုတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးစုေတြမွာ သူတို႕ရဲ႕ ethno-symbolism ကို ကာကြယ္ ေစာင့္ေရွာက္ဖို႕အတြက္ ေရွးအစဥ္အဆက္ကေန သူတို႕ရဲ႕ နယ္ေျမလို႕ သတ္မွတ္ထားတဲ့ နယ္ေျမေဒသေတြ ရွိပါတယ္။ ဒါေတြကို ဘိုးဘြားအေမြ နယ္ေျမေတြလို႕ သတ္မွတ္ယူဆၾကပါတယ္။ ဒီနယ္ေျမေတြဟာ တခါတရံမွာ အျခားလူမ်ိဳးစုေတြက ပိုင္ဆိုင္တယ္လို႕ သတ္မွတ္ထားၾကတဲ့ နယ္ေျမေတြလဲ ျဖစ္ေနတတ္ျပန္ပါတယ္။ ဒီလို နယ္ေျမေတြ သီးျခားသတ္မွတ္ ထားႏိုင္ျခင္း မရွိတဲ့အခါ နယ္ေျမလုရာကေန ျဖစ္ပြားလာတတ္တဲ့ လူမ်ိဳးစုပဋိပကၡေတြလဲ ရွိတတ္ပါတယ္။

အခ်ိဳ႕ေသာ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ေတြကေတာ့ လူမ်ိဳးစုပဋိပကၡေတြ ျဖစ္ရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြထဲမွာ ေခါင္းေဆာင္ေတြရဲ႕ အေတြးအေခၚ၊ အယူအဆေတြကလဲ အေၾကာင္းရင္းတရပ္အေနနဲ. ပါ၀င္တယ္လို႕ သံုးသပ္ၾကပါတယ္။ သူတို႕ရဲ႕အယူအဆ အရ ethnic identity ေတြဟာ သူ႕ဘာသာသူ ရွိေနျပီးသား ျဖစ္ေနတဲ့ အေပၚမွာ ႏိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႕ သမိုင္းဆရာေတြက အမ်ိဳးသားေရးအျမင္ေတြနဲ႕ ထပ္ေလာင္းပံုေဖာ္ျပီး မ်က္ကန္းမ်ိဳးခ်စ္စိတ္ေတြ၊ လူမ်ိဳးၾကီး၀ါဒေတြ၊ လူနည္းစု သိမ္ငယ္စိတ္ ေတြကို ရိုက္သြင္းရာကေန လူမ်ိဳးစုပဋိပကၡေတြ ေပၚထြက္လာတာလို႕ ရွဳျမင္ၾကပါတယ္။

ethnic identity ေတြကို လိုသလို ျဖည့္ဆည္းထည့္သြင္းသတ္မွတ္လို႕ေတာ့ မရႏိုင္ပါဘူး။ ႏိုင္ငံသား (citizenship) နဲ႕ လူမ်ိဳးဆိုတာ ကြဲျပားျခားနားပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ ရွိျပီးသား ethnic identity ကို ထပ္ေလာင္းပံုေဖာ္ျပီး ႏိုင္ငံေရးအရ manipulate လုပ္တာမ်ိဳးေတြ ရွိတတ္ပါတယ္။ ဥပမာ- အသြင္ ကူးေျပာင္းေရးကာလေတြမွာ တာ၀န္ယူရတဲ့ အစိုးရေခါင္းေဆာင္ေတြက သူတို႕ရဲ႕ အာဏာ တည္ျမဲေရး အတြက္ လူမ်ိဳးစုတခုရဲ႕ အတိတ္သမိုင္းေတြကို အသံုးခ်ျပီး လူမ်ိဳးၾကီး၀ါဒကို ရိုက္သြင္းလာတဲ့အခါ၊ အျခားလူမ်ိဳးစုေတြကို အႏွိမ္ခံရတယ္ဆိုတဲ့ သိမ္ငယ္စိတ္ေတြ ၀င္လာေအာင္ ျပဳလုပ္လိုက္သလို ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။

လူမ်ိဳးေရးမွာမွ ဘာသာေရးအရပါ ကြဲျပားမွဳေတြ ျဖစ္ေနရင္ အေျခအေနေတြက ပိုျပီး ဆိုး၀ါးသြား တတ္ပါတယ္။ မ်ိဳးခ်စ္စိတ္ဟာ ေကာင္းမြန္ပါတယ္။ ဘာသာ၊ သာသနာကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္တာ ကလဲ ေကာင္းမြန္ပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ လြန္ကဲသြားျပီး မ်ိဳးခ်စ္စိတ္ကေန မ်က္ကန္းမ်ိဳးခ်စ္၀ါဒကို ကိုင္စြဲလာတဲ့ အခါ၊ ဒါမွ မဟုတ္ ကိုးကြယ္ရာဘာသာ၊ သာသနာကိုပဲ ဦးထိပ္တင္ျပီး အျခား ဘာသာ၊ သာသနာကို ခြဲျခားမွဳ ရွိလာတဲ့အခါ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးစု အမ်ားအျပား ေနထိုင္ရာ တိုင္းျပည္တခုမွာပဋိပကၡနဲ႕ စစ္ပြဲေတြကို ဦးတည္သြားေစေတာ့တာပါပဲ။ ဒီအခ်က္ဟာ အသြင္ကူးေျပာင္းေရးကာလေတြမွာ တိုင္းျပည္ရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး အာဏာရယူထားသူမ်ားရဲ႕ အေျမာ္အျမင္နဲ႕ လုပ္ရည္ကိုင္ရည္ေပၚမွာ မူတည္တတ္ပါတယ္။

ဒီလို အေၾကာင္းရင္းေတြေၾကာင့္ လူမ်ိဳးစု ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္လာတဲ့အခါ ကိုင္တြယ္ ေျဖရွင္းပံုေတြေပၚ မူတည္ျပီး ျပည္တြင္းစစ္မီးေတာက္ေတြ ၾကီးထြားလာျခင္း၊ စစ္မွန္ေသာ ျငိမ္းခ်မ္းေရး တည္ေဆာက္ ႏိုင္ျခင္းဆိုတဲ့ ရလဒ္ေတြ ထြက္ေပၚလာႏိုင္ပါတယ္။ တိုင္းရင္းသား လူမ်ိဳးစု ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္လာတဲ့အခါ Hegemonic Control နည္းလမ္းကို သံုးျပီး၊လူမ်ိဳးစုမ်ား ေနထိုင္ရာ ေဒသေတြကို အစိုးရက ထိုးစစ္ဆင္ တိုက္ခိုက္ျခင္း၊ လူသားခ်င္း စာနာမွဳကင္းေသာ လုပ္ရပ္မ်ားျဖင့္ ျခိမ္းေျခာက္ျခင္း၊ ဗိုလ္က်စိုးမိုးျခင္း၊နယ္ေျမသိမ္းပိုက္ျခင္း၊ လူမ်ိဳးတံုးသတ္ျဖတ္ျခင္း၊ ေက်းရြာမ်ားနဲ႕ ျမိဳ႕မ်ားကို ေျပာင္းေရႊ႕ ေနရာခ်ထားျခင္း၊ အတင္းအဓမၼ လက္နက္ခ်ခိုင္းျခင္း၊ လက္နက္ျဖဳတ္သိမ္းျခင္း စတာေတြကို အခ်ိဳ႕အစိုးရေတြက က်င့္သံုးေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ဒီနည္းလမ္းဟာ လူမ်ိဳးစု ပဋိပကၡေတြကို မေျဖရွင္းႏိုင္ပဲ လူမ်ိဳးစုမ်ားအၾကား အာဃာတ တရားေတြ၊ အမုန္းတရားေတြ ကိုသာ ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ လူမ်ိဳးၾကီး၀ါဒကို က်င့္သံုးသူမ်ားက စစ္တပ္ကို ၾကိဳးကိုင္ျခယ္လွယ္ထားခဲ့ရင္ စစ္တပ္ထဲမွာ ပါ၀င္တာကလဲ လူမ်ိဳးစုမ်ိဳးစံု ျဖစ္ေပမယ့္ လူမ်ိဳးၾကီး တခုရဲ႕ လုပ္ရပ္လို႕ပဲ ထင္သြားတတ္ျပီး လူမ်ိဳးစုမ်ားအၾကား စည္းလံုးမွဳေတြ ျပိဳကြဲတတ္ပါတယ္။

အင္အားသံုး ေျဖရွင္းမွဳနဲ႕ တိုင္းရင္းသား စည္းလံုးညီညြတ္ေရးကို မည္သည့္အခါမွ တည္ေဆာက္ႏိုင္မွာ မဟုတ္ပါဘူး။ ညီအစ္ကိုခ်င္းမွာေတာင္ အင္အားသံုးျပီး ျပႆနာေျဖရွင္းမွဳေတြ ရွိလာတဲ့အခါ ေသြးကြဲမွဳေတြ ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။ တဘက္ကို ေခါင္းမေထာင္ႏိုင္ေအာင္ ဖိႏွိပ္ထားမွဳေၾကာင့္ ျပႆနာ ေျဖရွင္းႏိုင္မယ္လို႕ ယူဆမွဳေတြဟာ မွားယြင္းတဲ့ အယူအဆေတြပါပဲ။ ဖိႏွိပ္ေလ၊ ျပႆနာ ပိုျပီး ၾကီးထြားေလ ျဖစ္လာတတ္ပါတယ္။ (၁၉၉၄) ခုႏွစ္တုန္းက ကမၻာတ၀ွမ္းလံုးကို တုန္လွဳပ္ေခ်ာက္ခ်ား ေစခဲ့တဲ့ ရ၀မ္ဒါ လူမ်ိဳးတုန္း သတ္ျဖတ္မွဳၾကီး ျဖစ္ပြားခဲ့ပါတယ္။လူသန္းေပါင္းမ်ားစြာ အခ်ိန္အနည္းငယ္အတြင္းမွာ တဦးနဲ႕ တဦးသတ္ျဖတ္မွဳေတြ ျဖစ္ပြားေစေအာင္ ဘာေတြက လွံဳ႕ေဆာ္ေပးခဲ့ပါသလဲ။ အဓိကကေတာ့ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ အျမစ္တြယ္ခဲ့တဲ့ ဖိႏွိပ္မွဳပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအတြင္းမွာ Tutsi ဆိုရင္ ပါ၀ါပိုရွိျပီး၊ Hutu ဆိုရင္ ဖိႏွိပ္ခံ လို႕ သတ္မွတ္ရာကေန အျမစ္တြယ္ခဲ့တဲ့ ဖိႏွိပ္မွဳဟာ ေၾကာက္မက္ဖြယ္ရာ လူသတ္ပြဲၾကီးကို ျဖစ္ပြားေစခဲ့ပါတယ္။ ဒီအျဖစ္အပ်က္ကို ျပန္ေျပာင္းေျပာမိၾကတဲ့အခါတိုင္း အခ်ိဳ႕ပညာရွင္ေတြက When Victims become Killers လို႕ စိတ္မေကာင္းစြာ မွတ္ခ်က္ျပဳၾကပါတယ္။ အင္အားသံုးမွဳ၊ အေၾကာက္တရားနဲ႕ ဖိႏွိပ္မွဳေတြဟာ ပဋိပကၡေတြကို မေျဖရွင္းႏိုင္ပါဘူး။ ပဋိပကၡေတြကိုသာ ပိုျပီး ၾကီးထြားေစတတ္ပါတယ္။ Hegemonic Control ဟာ ေရရွည္ႏိုင္ငံေရးတည္ျငိမ္မွဳကို ဘယ္လိုမွ ေဆာင္က်ဥ္းေပးႏိုင္မွာ မဟုတ္ပါဘူး။

ေနာက္ထပ္ အင္အားသံုး ေျဖရွင္းမွဳတခုကေတာ့ တိုင္းရင္းသားျပည္သူတရပ္လံုးဟာ တိုင္းျပည္ရဲ႕ နယ္နိမိတ္အတြင္းမွာ လြတ္လပ္စြာ ေရႊ႕ေျပာင္းသြားလာခြင့္ေတြကို ပိတ္ပင္တားဆီးတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ လူမ်ိဳးစုေတြကို သူတို႕ရဲ႕ သက္ဆိုင္ရာ နယ္ေျမေဒသေတြမွာ ေနထိုင္ဖို႕ အတင္းအၾကပ္ ေရႊ႕ေျပာင္း ခိုင္းတာေတြ၊ အျခားေဒသမွာ ေရာက္ရွိေနထိုင္သူေတြကို သက္ဆိုင္ရာ ေဒသေတြကို အတင္းအၾကပ္ ျပန္ခိုင္းတာေတြ၊ သက္ဆိုင္ရာ ေဒသမဟုတ္ပဲ ေရာက္ေနတဲ့ လူမ်ိဳးေတြ အခ်င္းအခ်င္း အလဲအလွယ္ျပဳျပီး ေရႊ႕ေျပာင္းေနရာခ်ထားတာေတြဟာ တိုင္းရင္းသား စည္းလံုးညီညြတ္ေရးကို ျပိဳကြဲ ေစတဲ့ အင္အားသံုးမွဳေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ လူမ်ိဳးေရး ပဋိပကၡေတြကို transcendent identity တခုကို သတ္မွတ္ျပီး ေျဖရွင္းၾကတာေတြလဲ ရွိပါတယ္။ ဒီလို သတ္မွတ္ရာမွာ သက္ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံတြင္းမွာ ရွိတဲ့ လူမ်ိဳးစုမ်ား ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးျပီး၊ အားလံုးရဲ႕ ethnic identity ကို ေရွ႕တန္းမတင္ေတာ့ပဲ ႏိုင္ငံမွာ မွီတင္းေနထိုင္ၾကတဲ့ ျပည္သူ တရပ္လံုးဟာ လူမ်ိဳး တခုတည္းအျဖစ္ လက္ခံ သတ္မွတ္ျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို ျပဳလုပ္ရာမွာ လူမ်ိဳးစုမ်ား အားလံုးက ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးျပီးမွ ညီညီညြတ္ညြတ္ စုေပါင္းသတ္မွတ္ၾကဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ အစိုးရတရပ္တည္းကပဲ အတင္းအၾကပ္ အမည္နာမေပး သတ္မွတ္လို႕ မရႏိုင္ပါဘူး။

ဒီနည္းလမ္းဟာ ယဥ္ေက်းမွဳ၊ ဓေလ့ထံုးစံ ဆင္တူတဲ့ လူမ်ိဳးစုမ်ား ရွိေနတဲ့ ႏိုင္ငံ (သို႕မဟုတ္) ေနရာေဒသတခုမွာ ႏိုင္ငံေပါင္းစံုက လူမ်ား အေျခခ်ေနထိုင္လာၾကျပီး ႏိုင္ငံတည္ေထာင္မွဳ ျပဳလုပ္တဲ့ အေျခအေနမ်ိဳးေတြ အတြက္သာ ပိုမိုသင့္ေလ်ာ္ျပီး စာေပ၊ ယဥ္ေက်းမွဳ၊ ဓေလ့ထံုးတမ္းစဥ္လာ ကြဲျပားတဲ့ လူမ်ိဳးစုမ်ား ရွိေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာေတာ့ အလြန္သတိထားျပီး စဥ္းစားျပဳလုပ္ၾကရမယ့္ နည္းလမ္းတခု ျဖစ္ပါတယ္။ အတင္းအၾကပ္ျပဳလုပ္မွဳေတြ ရွိလာခဲ့ရင္ ပဋိပကၡကို ပိုမိုၾကီးသြားေစတတ္ပါတယ္။

လူမ်ိဳးစု ပဋိပကၡေတြကို ႏိုင္ငံတကာအဖြဲ႕အစည္းမ်ား (သို႕မဟုတ္) အင္အားၾကီးႏိုင္ငံမ်ားက ၀င္ေရာက္ျပီး ထိန္းခ်ဳပ္ေျဖရွင္းရန္ ၾကိဳးပမ္းမွဳေတြလဲ ရွိပါတယ္။ ဒီလို ထိန္းခ်ဳပ္ေျဖရွင္းရန္ ၾကိဳးပမ္းမွဳ ေတြမွာ third party ျဖစ္တဲ့ ႏိုင္ငံတကာ အဖြဲ႕အစည္း (သို႕မဟုတ္) ေဒသတြင္းအင္အားၾကီးႏိုင္ငံမ်ားဟာ လူမ်ိဳးစုအားလံုးက ယံုၾကည္လက္ခံေပးႏိုင္တဲ့ အဖြဲ႕အစည္း (သို႕မဟုတ္) ႏိုင္ငံ ျဖစ္ဖို႕ အေရးၾကီးသလို သက္ဆိုင္ရာ အဖြဲ႕အစည္း (သို႕မဟုတ္) ႏိုင္ငံကလဲ လူမ်ိဳးစုေတြအၾကားမွာ neutral ျဖစ္ဖို႕ လိုပါတယ္။ ဒီလိုမဟုတ္ပဲ အက်ိဳးစီးပြားေတြပါ ပါ၀င္လာျပီး ပါ၀ါဂိမ္းေတြ ကစားလာခဲ့ရင္ လူမ်ိဳးစုပဋိပကၡျဖစ္ပြားေနတဲ့ ႏိုင္ငံအတြက္ ပိုျပီး ထိခိုက္မွဳေတြ ရွိလာႏိုင္ပါတယ္။

လူမ်ိဳးစုပဋိပကၡနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ေနာက္ထပ္ေျဖရွင္းနည္းတခုကေတာ့ federal arrangements ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ federal arrangements ဆိုရာမွာ quasi-federal arrangements, constitutional federal arrangements စတာေတြအျပင္ autonomy နဲ႕ cantonisation စတာေတြပါ ပါ၀င္ပါတယ္။ cantonisation ဆိုတာကေတာ့ အာဏာခြဲေ၀မွဳကို လူမ်ိဳးစု၊ လူမ်ိဳးစုကေန မ်ိဳးႏြယ္စုေလးေတြအထိ အဆင့္ဆင့္ ခြဲျခားျပီး homogeneous units ေလးေတြအထိ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာျပီးမွ အာဏာခြဲေ၀တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ပညာရွင္အမ်ားစုကေတာ့ ဒါဟာ လက္ေတြ႕မွာ ျဖစ္ႏိုင္ေခ်နည္းပါးတဲ့ ႏိုင္ငံေရး အစီအမံလို႕ သတ္မွတ္ထားၾကပါတယ္။

constitutional federal arrangements မွာ ဖယ္ဒရယ္ ယူနစ္ေတြ အားလံုးဆီမွာ တူညီတဲ့ အာဏာေတြ ရွိျပီး၊ ဖယ္ဒရယ္အစိုးရနဲ႕ ျပည္နယ္အစိုးရၾကားမွာ အာဏာခြဲေ၀မွဳသ႑န္ေတြ စနစ္တက် ရွိပါတယ္။ အာဏာကို အလြဲသံုးစား ျပဳလို႕ မရပါဘူး။ သက္ဆိုင္ရာ ျပည္နယ္ေတြမွာ ေနထိုင္ၾကတဲ့ တိုင္းရင္းသားေတြမွာ ကိုယ္ပိုင္ျပဌာန္းခြင့္ (self- determination) နဲ႕ တန္းတူညီမွ်ခြင့္ ရွိတဲ့အတြက္ ေရရွည္ႏိုင္ငံေရး တည္ျငိမ္မွဳအတြက္ သင့္ေလ်ာ္တဲ့ ႏိုင္ငံေရးအစီအမံ တခုအျဖစ္ ပညာရွင္မ်ားက သတ္မွတ္ၾကပါတယ္။

ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ (autonomy) ဆိုတာမွာက်ေတာ့ ေဒသဆိုင္ရာ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ (territorial autonomy)နဲ႕ ယဥ္ေက်းမွဳဆိုင္ရာ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ (cultural autonomy) ဆိုျပီး ရွိပါတယ္။ ေဒသဆိုင္ရာ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ကေတာ့ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးေတြကို သူ႕သက္ဆိုင္ရာ ေဒသအလိုက္ နယ္ေျမခြဲေ၀ျပီး ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ ေပးအပ္ျခင္း ျဖစ္ျပီး၊ ယဥ္ေက်းမွဳဆိုင္ရာ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ ဆိုတာကေတာ့ သက္ဆိုင္ရာ ေဒသအလိုက္ cultural institutions မ်ားကို ကိုယ္ပိုင္ဖန္တီး စီမံခြင့္ေပးအပ္ျခင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ယဥ္ေက်းမွဳဆိုင္ရာ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္နဲ႕ လူနည္းစု အခြင့္အေရးေပးတာနဲ႕ မတူပါဘူး။ ယဥ္ေက်းမွဳဆိုင္ရာ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ဆိုတာကေတာ့ သက္ဆိုင္ရာ တိုင္းရင္းသား လူမ်ိဳးစုမ်ားက သူတို႕ဘာသာ cultural institutions မ်ားကို တည္ေဆာက္ယူျခင္းျဖစ္ျပီး၊ လူနည္းစုအခြင့္အေရး (minority rights) ကို ေပးတာမွာက်ေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္က cultural institutions မ်ားကို တည္ေဆာက္ေပးတာ ျဖစ္ပါတယ္။

လူမ်ိဳးစု ပဋိပကၡမ်ားကို ေျဖရွင္းတဲ့ ေနာက္ထပ္ နည္းလမ္းတခုကေတာ့ consociationalism ျဖစ္ပါတယ္။ consociationalism ဆိုတာကို ပါ၀ါရွယ္ယာျပဳလုပ္ျခင္းလို႕ ဆိုၾကပါတယ္။ consociationalism နည္းလမ္းကို အသံုးျပဳျပီး ပဋိပကၡေတြကို ေျဖရွင္းျခင္းမွာ တိုင္းရင္းသား လူမ်ိဳးစု ေခါင္းေဆာင္မ်ားအားလံုး ပူးေပါင္းျပီး အာဏာခြဲေ၀ျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။federalism မွာ အာဏာခြဲေ၀မွဳက (vertical division between different levels) ျဖစ္ျပီး၊ consociationalism မွာ အာဏာခြဲေ၀မွဳက (horizontal division between different pillars) ျဖစ္ပါတယ္။ consociationalism ႏိုင္ငံေရး အစီအမံမွာ ထင္ရွားတဲ့ ႏိုင္ငံေရး သြင္ျပင္လကၡဏာ ေလးမ်ိဳး ရွိပါတယ္။ ပထမသြင္ျပင္လကၡဏာကေတာ့ တိုင္းရင္းသား လူမ်ိဳးစုမ်ားရဲ႕ ေခါင္းေဆာင္မ်ား အားလံုးဟာ အစိုးရအဖြဲ႕မွာ ပါ၀င္ပါတယ္။ အစိုးရအဖြဲ႕ဟာ ညြန္႕ေပါင္းအစိုးရျဖစ္ျပီး၊ လူမ်ိဳးစု ေခါင္းေဆာင္မ်ား (သို႕မဟုတ္) ကိုယ္စားလွယ္မ်ားအားလံုးက အစိုးရအဖြဲ႕မွာ ပါ၀င္ပါတယ္။ ဒုတိယ သြင္ျပင္လကၡဏာ ကေတာ့ လူမ်ိဳးစုအားလံုးမွာ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ ရွိျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ တတိယ သြင္ျပင္လကၡဏာကေတာ့ ႏိုင္ငံေရးကိုယ္စားျပဳမွဳဟာ proportionality ေပၚမွာ မူတည္ပါတယ္။ စတုတၳ သြင္ျပင္လကၡဏာကေတာ့ လူနည္းစုတိုင္းရင္းသားေတြအေနနဲ႕ သူတို႕ရဲ႕ အေျခခံ အက်ိဳးစီးပြားေတြကို ထိခိုက္လာခဲ့ရင္ ဗီတို အာဏာ အသံုးျပဳခြင့္ ရွိပါတယ္။ ဒီ ည္းလမ္းဟာ လူမ်ိဳးစုအေရအတြက္ နည္းပါးတဲ့ ႏိုင္ငံေတြအတြက္ ပိုျပီး သင့္ေလ်ာ္ပါတယ္။

တိုင္းရင္းသား စည္းလံုးညီညြတ္မွဳ မျပိဳကြဲေရးဆိုတာမွာ လူမ်ိဳးေရး ပဋိပကၡမ်ား ျဖစ္ပြားေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြကို ေဖာ္ထုတ္ျပီး၊ ေျဖရွင္းႏိုင္မယ့္ နည္းလမ္းေတြ ရွာေဖြဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒီလို ရွာေဖြရာမွာလဲ ပိုမိုဆိုး၀ါးသြားေစႏိုင္တဲ့ Hegemonic Control လို နည္းလမ္းေတြကို ေရွာင္ၾကဥ္ဖို႕ လိုအပ္ျပီး၊ transcendent identity, federal arrangements (including autonomy), consociationalism နည္းလမ္းေတြထဲက အသင့္ေလ်ာ္ဆံုး ျဖစ္ႏိုင္မယ့္ နည္းလမ္းေတြကို ျငင္းခုန္မွဳ၊ အျပန္အလွန္ စြပ္စြဲမွဳ မဟုတ္ေသာ အေျဖရွာျခင္း အသြင္နဲ႕ ျငိမ္းခ်မ္းစြာ ၀ိုင္း၀န္းေဆြးေႏြး အေျဖရွာၾကဖို႕

လိုအပ္ပါတယ္။ ဒါမွလဲ စစ္မွန္တဲ့ တိုင္းရင္းသား စည္းလံုးညီညြတ္ေရးကို တည္ေဆာက္ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ လူမ်ိဳးစု ပဋိပကၡမ်ား ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ အျမစ္တြယ္လာတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ အမ်ိဳးသားျပန္လည္ သင့္ျမတ္ေရး ျဖစ္စဥ္ (National Reconciliation Process) ဆိုတာ မလြဲမေသြ အေကာင္အထည္ ေဖာ္ၾကရမယ့္ ျဖစ္စဥ္တခုပါ။

ဒီလို တိုင္းရင္းသား စည္းလံုးညီညြတ္ေရး တည္ေဆာက္ရာမွာ တရားမွ်တမွဳ ရွိေရးဟာ စံထားၾကရမယ့္ တန္ဖိုးတခု ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၉၉၀ ေနာက္ပိုင္းကာလေတြမွာ ကမၻာတ၀ွမ္းမွာ ၾကီးထြားလာခဲ့တဲ့ လူမ်ိဳးေရး အေျခခံ ပဋိပကၡေတြေၾကာင့္ ethno-cultural justice ဆိုတဲ့ သေဘာတရား ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒီသေဘာတရားကို ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တဲ့ Kymlicka ဆိုသူက စစ္မွန္တဲ့ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ဟာ လူမ်ိဳးနဲ႕ ယဥ္ေက်းမွဳေရးရာ ကြဲျပားမွဳေတြကို မ်က္ကြယ္ျပဳထားလို႕ မရႏိုင္ေၾကာင္း၊ ယဥ္ေက်းမွုဆိုတာ လူတဦးခ်င္းစီ ရွင္သန္ေနထိုင္တဲ့ လူမွဳဘ၀ (social life) ေတြေပၚမွာ သက္ေရာက္မွဳရွိတဲ့ framework တခု ျဖစ္ေၾကာင္း ဆိုခဲ့ပါတယ္။ ဒါေတြနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး civic republicanism နဲ႕ liberal multi-culturalism ကို လက္ခံသူ တို႕အၾကားမွာ အျငင္းပြားမွဳေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။ civic republicanism ကို လက္ခံသူမ်ားက ႏိုင္ငံေရးပါ၀င္ပတ္သက္မွဳဟာ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းေရးရာ အကန္႕အသတ္ေတြကို အဆံုးအျဖတ္ေပးႏိုင္တယ္လို႕ ဆိုၾကျပီး၊ liberal multi-culturalism ကို လက္ခံသူမ်ားကေတာ့ ႏိုင္ငံေရး ပါ၀င္ပတ္သက္မွဳဟာ ရွိေနျပီးသား လူ႕အဖြဲ႕အစည္း အေပၚမွာ အေျခခံတယ္လို႕ ဆိုခဲ့ၾကပါတယ္။

တိုင္းရင္းသား စည္းလံုးညီညြတ္မွဳ တည္ေဆာက္ေရးမွာ ဘာသာစကားဆိုင္ရာ အခြင့္အေရးမ်ား (language rights) ကိုလဲ ထည့္သြင္းစဥ္းစားဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ျပည္သူ႕၀န္ေဆာင္မွဳေတြကို ျပည္သူေတြက အျပည့္အ၀ အသံုးျပဳႏိုင္ေရးအတြက္ သင့္ေလ်ာ္တဲ့ ဘာသာစကားဆိုင္ရာ မူ၀ါဒေတြ ခ်မွတ္ႏိုင္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဘာသာစကားဆိုင္ရာ မူ၀ါဒေတြမွာ linguistic affairs နဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ႏိုင္ငံေတာ္က လံုး၀ ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္ျခင္း မရွိတဲ့ benign- neglect policy၊ လူအမ်ားသံုးတဲ့ ဘာသာစကားကို official language အျဖစ္သတ္မွတ္တဲ့ nation-building policy စသည္ျဖင့္ မူ၀ါဒမ်ားစြာ ရွိျပီး၊ ဒီအေရးဟာ အမ်ိဳးသားျပန္လည္ သင့္ျမတ္ေရးအတြက္ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးပြဲမ်ားမွာ ထည့္သြင္းေဆြးေႏြးဖို႕ လိုအပ္တဲ့ အေရးတခု ျဖစ္ပါတယ္။ multi-bilingualism ကို အသံုးျပဳျခင္းျဖင့္မည္သည့္အခ်ိန္၊ မည္သည့္ေနရာမွာ မည္သို႕ အသံုးျပဳမည္နည္း စတဲ့ procedures ေတြဟာ ညီညြတ္မွဳ တည္ေဆာက္ေရးအတြက္ အေရးၾကီးပါတယ္။

နိဂံုး

ဘယ္ျဖစ္ရပ္မွာမဆို ျဖစ္ပြားရျခင္းအေၾကာင္းရင္းေတြကို မွန္ကန္စြာေဖာ္ထုတ္ေရးဟာ အျဖစ္အပ်က္ေတြ ထပ္မံျဖစ္ပြားလာမွဳကို ကာကြယ္ႏိုင္ေရးအတြက္ အေရးပါတဲ့ ေသာ့ခ်က္ျဖစ္ပါတယ္။ အေတြးအေခၚ ပညာရွင္ အရစၥတယ္တို ဆိုခဲ့သလိုပါပဲ။ ဥာဏ္ပညာဆိုတာ အေျခခံအေၾကာင္းတရားေတြနဲ႕ ဆက္ႏြယ္ ေနပါတယ္။ ျပည္တြင္းစစ္ေတြေၾကာင့္ သန္းေပါင္းမ်ားစြာေသာ ကမၻာ့လူသားေတြရဲ႕ အသက္အိုးအိမ္ စည္းစိမ္ေတြ ပ်က္စီးခဲ့ရပါတယ္။ ႏိုင္ငံေပါင္းမ်ားစြာရဲ႕ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးေတြ ေႏွာင့္ေႏွးခဲ့ရပါတယ္။ ဒီလိုဆိုးက်ိဳးေတြျဖစ္ပြားေစတဲ့ ျပည္တြင္းစစ္ကို အဆံုးသတ္သြားေအာင္ ျပဳလုပ္ေရးဟာ ျဖစ္ပြားရတဲ့ အေၾကာင္းတရားေတြကို မွန္ကန္စြာေဖာ္ထုတ္ေရး ျငိမ္းခ်မ္းစြာ အေျဖရွာေရးနဲ႕ စစ္ပြဲမ်ား ထပ္မံျဖစ္ပြားလာမွဳကို ေရွာင္ရွားႏိုင္ေအာင္ ၾကိဳးပမ္းေရး စတာေတြ အေပၚမွာသာ မူတည္ပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပအပ္ပါတယ္။

ခင္မမမ်ိဳး (၂၀၊ ၁၊ ၂၀၁၃)

ရည္ညႊန္းကိုးကား

Collier, P. and Sambanis, N. (eds.) (2003) Understanding Civil War: Evidence and Analysis, Volume 1., Washington, DC: World Bank Publications

Cramer, C. (2005) “ Inequality and Conflict”, A Review of an Age-Old Concern" Identities, Conflict and Cohesion, United Nations Research Institute for Social Development, Programme Paper Number 11

Doyle, M. (2002) “Strategy and Transitional Authority”, in Stedman, S., Rothchild, D. and Cousens, E. (eds.) Ending Civil Wars: The Implementation of Peace Agreements, London: Lynne Rienner Publishers

Evera, S. (1999) Causes of War: Power and the roots of conflict, Itaca and London: Cornell University Press

Fearon, J. (2004) “Why do some civil wars last so much longer than others”, Journal of Peace Research, 41 (3): 275-302

Fearon, J. (1995) “Rationalist Explanations of War”, International Organization, 49 (3), 379-414.

Fortna, V. (2003) "Scraps of Paper: Agreements and the Durability of Peace." International Organization 57:337-72.

Gent, S. (2007) “Rebel strength, commitment problems, civil wars and peace agreements”, Paper presented at the Annual Conference of the Midwest Political Science Association. Chicago, IL, 12–15 April.

Gurr, T. (2010 [1970]) Why Men Rebel, 40th anniversary edition, Paradigm Publishing

Gurr, Ted Robert (1993). “Why Minorities Rebel: A Global Analysis of Communal Mobilization and Conflict since 1945.” International Political Science Review, Vol. 14, pp. 161-201.

Hartzell, C., and Hoddie, M. (2007) Crafting Peace: Power-Sharing Institutions and the Negotiated Settlement of Civil Wars, University Park: Pennsylvania State University Press.

Kalyvas, S. (2006) The Logic of Violence in Civil War, New York: Cambridge University Press

Kreutz, J. (2010) “How and When Armed Conflicts End: Introducing the UCDP Conflict Termination Dataset”, Journal of Peace Research, 47(2): 243-250.

Leites, N. & Wolf, C. (1970) Rebellion and Authority: An analytical essay on insurgent conflicts, Chicago: Markham

Luttwak, E. (1999) “Give War A Chance,” Foreign Affairs 78 (July/August): 36-44

Mason, D. and Patrick F. (1996) “How Civil Wars End: A Rational Choice Approach.” Journal of Conflict Resolution, 40: 546-568.

Mason, D. ; Joseph W.; and Patrick F. (1999) “Win, Lose, or Draw: Predicting the Outcome of Civil Wars.” Political Research Quarterly, 52 (2): 239-268.

Mattes, M. and Savun, B. (2009) “Fostering peace after civil war: Commitment problems and agreement design”, International Studies Quarterly, 53 (3), pp. 737–759

Pelc, K. (2009) “Seeking Escape: The Use of Escape Clauses in International Trade Agreements." International Studies Quarterly 53(2): 349-368.

Rosendorff, P. (2005) Stability and Rigidity: Politics and Design of the WTO's Dispute Settlement Procedure." American Political Science Review 99(3): 389-400.

Sambanis, N. (2000) “Partition as a solution to Ethnic War: An empirical critique of the Theoretical Literature”, World Politics, 52 (4), pp. 437-83

Skocpol, (1979) States and Social Revolutions: A Comparative Analysis of France, Russia, and China, Cambridge: Cambridge University Press

Tilly, C. (2003) The Politics of Collective Violence, Cambridge: Cambridge University Press

Wallensteen, Peter & Margareta Sollenberg, 2001. ’Armed Conflict 1989–2000’, Journal of Peace Research, 38(5): 629–644

Walter, B. (1997) “The critical barriers to civil war settlement”, International Organization, 51 (3), pp.331-60

Walter, B. (1999) “ Designing Transitions from Civil War: Demobilization, Democratization, and Commitments to Peace." , International Security 24(1): 127-155.

Walter, B. (2002) Committing to peace: The successful settlement of civil wars, Princeton, Princeton University Press.

Wimmer, A., Cederman, L. and Min, B. (2009) “Ethnic Politics and Armed Congurational Analysis of a New Global Dataset." American Sociological Review, 74 (2): 316-337.

Zartman, I. (1995) Elusive Peace: Negotiating an End to Civil Wars, Washington D.C.: Brookings Institution

Zartman, I. (2000) “Ripeness: The hurting stalemate and beyond.", International conflict resolution after the Cold War, pp. 225-250.

ျပိဳင္တူတြန္းလွ်င္ ေရႊ ့ႏိုင္သည္ ။