မိုင္းဆိုသည္မွာ
မိုင္းဆိုတာ လူကို ေသေစတတ္တဲ့၊ ဒါမွမဟုတ္ ထိခိုက္ဒဏ္ရာ
ရေစတတ္တဲ့ ေပါက္ကြဲပစၥည္းေတြ ပါ၀င္တဲ့ အရာ၀တၳဳ တခုျဖစ္ပါတယ္။ မိုင္းေတြကို
ေျမျပင္ေပၚမွာ ေတြ႕ရွိႏိုင္သလို ေျမၾကီးထဲမွာ ျမွဳပ္ႏွံထားတာေတြလဲ ရွိပါတယ္။ မိုင္းေတြမွာ
ဒီဇိုင္းေတြ အမ်ိဳးမ်ိဳး ကြဲျပားသလို ထိခိုက္မွဳ ျဖစ္ေစႏိုင္မွဳကလဲ ေပါက္ကြဲအားေပၚ
မူတည္ျပီး ကြဲျပားပါတယ္။
မိုင္းအသံုးျပဳမွဳ သမိုင္းေၾကာင္း
ပထမကမၻာစစ္အတြင္းမွာ တင့္ကားေတြကို
စစ္လက္နက္ပစၥည္းအျဖစ္ စတင္အသံုးျပဳလာခ်ိန္က စျပီး တင့္ကားေတြကို တိုက္ခိုက္ဖို႕ မိုင္းေတြကိုလဲ
စတင္အသံုးျပဳလာၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ကမၻာ့စစ္တပ္ အသီးသီးမွာ မိုင္းေတြကို ရွာေဖြရွင္းလင္းတဲ့
အထူးတပ္ေတြကိုပါ စတင္ ဖြဲ႕စည္းလာၾကပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာ ကမၻာတလႊားမွာ
ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ျပည္တြင္းစစ္ေတြမွာ မိုင္းေတြကို တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ အသံုးျပဳလာခဲ့ၾကပါတယ္။
ဘာေၾကာင့္ မိုင္းကို
အသံုးျပဳရသလဲ
(၁) စစ္အေျခစိုက္စခန္္းမ်ားကို ကာကြယ္ရန္
(၂) ရန္သူ႕စစ္ေၾကာင္းမ်ားကို လမ္းလႊဲရန္ (သို႕မဟုတ္)
သတ္ကြင္းသို႕ ေမာင္းသြင္းရန္
(၃) အခ်ိဳ႕ေသာ လမ္းေၾကာင္းမ်ားကို ရန္သူမ်ား အသံုးျပဳျခင္းမွ
ေရွာင္ရွားေစရန္၊ နယ္ေျမစိုးမိုးရန္
(၄) ရန္သူ႕လွဳပ္ရွားမွဳမ်ား ေႏွာင့္ေႏွးၾကန္႕ၾကာေစရန္
(၅) ႏိုင္ငံမ်ားအၾကား က်ဴးေက်ာ္မွဳမ်ားကို တားဆီးေရးအတြက္
နယ္စပ္ေဒသ ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ရန္
(၆) ရန္သူမ်ားအား ထိခိုက္ဒဏ္ရာရေစရန္၊ ေသေၾကပ်က္စီးေစရန္
ဒုတိယ ကမာၻစစ္အတြင္းက ဂ်ာမန္စစ္သားမ်ား မိုင္းေထာင္ေနစဥ္
ေပါက္ကြဲေစတတ္ေသာ ပစၥည္းအမ်ိဳးအစားမ်ား
(၁) anti-personnel landmines
ဒီမိုင္းအမ်ိဳးအစားမွာ ေျမျမွဳပ္မိုင္းနဲ႕
ဆြဲမိုင္းေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။
(၂) Anti-armor (တင့္ကားမ်ား၊ လက္နက္ၾကီးမ်ား)
တင့္ကားေတြနဲ႕ လက္နက္ၾကီးေတြကို ေဖာက္ခြဲဖို႕ အသံုးျပဳေလ့ရွိတဲ့
မိုင္းအမ်ိဳးအစားျဖစ္ပါတယ္။
(၃) ခဲယမ္းမီးေက်ာက္မ်ား
လက္ပစ္ဗံုး၊ လက္နက္ၾကီးက်ည္၊ ေမာ္တာက်ည္၊ ဒံုးက်ည္၊
က်ည္ဆံ စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
(၄) လက္လုပ္ဗံုးမ်ား
(၅) ဓာတုပစၥည္းမ်ား
မိုင္းႏွင့္ ေပါက္ကြဲေစတတ္ေသာ
ခဲယမ္းမီးေက်ာက္မ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ပြားတတ္ေသာ ပ်က္စီးဆံုးရွံဳးမွဳမ်ား
(၁) ကိုယ္ခႏၶာ ထိခိုက္မွဳ- မိုင္းေတြ ေပါက္ကြဲျခင္းေၾကာင့္
လူေတြ ေသေၾကပ်က္စီးတာ၊ ေျခလက္အဂၤါဆံုးရွံဳးတာ၊ အျမင္အာရံု ခ်ိဳ႕ယြင္းတာေတြ ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။
(၂) စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ထိခိုက္မွဳ- မိမိကိုယ္ကို ယံုၾကည္မွဳ
ေလ်ာ့နည္းျပီး သိမ္ငယ္စိတ္မ်ား ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။
(၃) စီးပြားေရးဆိုင္ရာ ထိခိုက္မွဳ- ေျမျမွဳပ္မိုင္းေတြကို
လယ္ယာေျမေတြမွာ ျမွဳပ္ႏွံမွဳေတြေၾကာင့္ ကၽြဲႏြားေတြ ေသေၾကပ်က္စီးမွဳဟာ လယ္သမား၊
ယာသမားေတြရဲ႕ စီးပြားေရးကို ထိခိုက္ေစပါတယ္။ လူကို ထိခိုက္ဒဏ္ရာရေစမွဳမွာလဲ ထိခိုက္သူဟာ
အိမ္ရဲ႕ စား၀တ္ေနေရးကို ရွာေဖြေနသူဆိုရင္ မိသားစုတခုလံုးရဲ႕ စား၀တ္ေနေရးကို ထိခိုက္ေစႏိုင္ပါတယ္။
စိုက္ပ်ိဳးေျမေတြကို စြန္႕လႊတ္ရမွဳေတြ ရွိေစပါတယ္။
(၄) ဘ၀ရပ္တည္ေရးဆိုင္ရာ ထိခိုက္မွဳ- အဆိုး၀ါးဆံုးကေတာ့
ေသာက္သံုးေရ ရရွိႏိုင္မယ့္ ေနရာေဒသေတြကို မသြားရဲေအာင္ ျဖစ္ေစတတ္ပါတယ္။
ဘာေၾကာင့္ လူေတြ
မိုင္းအႏၱရာယ္ရဲ႕ သားေကာင္ေတြ ျဖစ္ၾကရသလဲ
တခ်ိဳ႕က ဒါကို ကံဆိုးလို႕လို႕ ဆိုတတ္ၾကပါတယ္။ အရာအားလံုးမွာ
ကံကိုယံုျပီး ဆူးပံုနင္းလို႕ မရပါ။ မိုင္းအႏၱရာယ္ရဲ႕ သားေကာင္ျဖစ္ရသူေတြကို ေလ့လာၾကရာမွာ
နယ္ေျမေဒသအေျခအေနကို သိရက္နဲ႕ မလိုလားအပ္တဲ့ စြန္႕စားမွဳေတြ ျပဳလုပ္တတ္သူေတြ အမ်ားအျပား
ပါ၀င္ေနတာကို ေတြ႕ၾကရပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္ ဒီလို စြန္႕စားမွဳေတြ လုပ္တတ္ၾကသလဲ။
(၁) အမွဳမဲ့၊ အမွတ္မဲ့ေနျခင္း- မိုင္းနင္းျပီးမွ ေသမယ္ဆိုတဲ့
လူဟာ ေသမွာပဲ။ ေရွာင္လို႕ ရမွာ မဟုတ္ပါဘူး လို႕ ယူဆျပီး အမွဳမဲ့၊ အမွတ္မဲ့ေနျခင္း။
အႏၱရာယ္ကို ထည့္သြင္းစဥ္းစားမွဳ မျပဳျခင္း
(၂) အတင့္ရဲျခင္း- အႏၱရာယ္မွ လြတ္ေျမာက္ထားဖူးသူမ်ားမွ
ေနာင္တြင္လည္း လြတ္ေျမာက္မည္ ယူဆျပီး အတင့္ရဲျခင္း
(၃) စြန္႕စားျခင္း- အႏၱရာယ္ရွိမွန္း သိလ်က္ႏွင့္
စြန္႕စားသြားလာလိုစိတ္ရ်ိျခင္း
(၄) စီးပြားေရးလိုအပ္ခ်က္- သံထည္ပစၥည္းမ်ားအား ရွာေဖြေရာင္းခ်ျခင္း
(စစ္အတြင္းမွ က်န္ရစ္ေသာ ဗံုးဆန္၊ အေျမာက္ဆန္မ်ားကို ရွာေဖြရင္း အသက္ဆံုးရွံဳးမွဳမ်ား
ရွိတတ္ပါတယ္)
မိုင္းရွင္းေနသူတဦး
မိုင္းႏွင့္ ခဲယမ္းမီးေက်ာက္အႏၱရာယ္
ရွိႏိုင္ေသာ ေနရာေဒသမ်ား
·
ပ်က္စီးေနေသာ
အေဆာက္အအံုမ်ား
·
ဖုန္းဆိုးေျမ
·
စစ္တလင္း ေဒသ
ကြင္းျပင္မ်ား
·
ေတာလမ္းမ်ား
·
ယာယီအေျခစိုက္
စစ္ခန္းခ်ရာေနရာမ်ား
·
တိုက္ပြဲမ်ား
ျဖစ္ပြားတတ္သည့္ ေဒသမ်ား
·
စစ္ေၾကာင္းမ်ားသြားလာလွဳပ္ရွား
·
စြန္႕ပစ္ထားေသာ
စစ္လက္နက္ ပစၥည္းမ်ား
·
စြန္႕ပစ္ထားေသာ
အေဆာက္အဦး၊ ေနရာေဒသမ်ား
အခ်က္ျပအမွတ္အသားမ်ား
အနီးအနားမွ သစ္ပင္မ်ားတြင္ စတုရန္း၊ ေထာင့္မွန္စတုဂံ၊
ၾတိဂံႏွင့္ အႏၱရာယ္ အခ်က္ျပ အမွတ္အသားမ်ား ရွိတတ္သည္။ အဆိုပါ အခ်က္ျပအမွတ္အသားမ်ား
မရွိေသာ္လည္း မိုင္းႏွင့္ ေပါက္ကြဲေစေသာ ခဲယမ္းမီးေက်ာက္ အႏၱရာယ္ရွိသည္ဟု
ယူဆႏိုင္ေသာ သက္ေသမ်ားမွာ ေသဆံုးေနေသာ တိရစာၦန္မ်ား၊ မိုင္းအစိတ္အပိုင္းမ်ား၊ ဆြဲမိုင္း
၀ါယာမ်ား၊ လံုျခံဳေရး အစို႕အပိတ္မ်ား၊ ပံုမွန္မဟုတ္ေသာ အမိုက္သရိုက္ အစုအပံုမ်ား၊ က်ည္ခြံမ်ား
ပ်ံ႕က်ဲေနမွဳမ်ား၊ ပံုမွန္မဟုတ္ေသာ နယ္ေျမေဒသအေျခအေန စသည္တို႕ျဖစ္သည္။
မိမိႏွင့္ အကၽြမ္း
မ၀င္ေသာ နယ္ေျမလမ္းခရီးကို သြားေရာက္ပါက လိုက္နာေဆာင္ရြက္ဖြယ္မ်ား
(၁) နယ္ေျမခံလူထုႏွင့္ တာ၀န္ရွိသူမ်ားအား
လံုျခံဳေသာ လမ္းေၾကာင္းကို ေမးျမန္းရန္
(၂) ေတာလမ္းခရီး အသံုးျပဳျခင္းမွ ေရွာင္ရွားရန္
(၃) လမ္းေၾကာင္းႏွင့္ ေလွကားေထာင့္ စသည္မ်ားမွ အတားအဆီးမ်ားကို
သတိျပဳရန္
(၄) မိမိ မျမင္ဖူးေသာ ပစၥည္းတစံုတရာကို ေတြ႕ပါက ကိုင္တြယ္ၾကည့္ရွဳျခင္းမွ
ေရွာင္ရွားရန္
သံသယျဖစ္ဖြယ္ ပစၥည္းအား
ေတြ႕ရွိပါက မည္သို႕ ျပဳမူေဆာင္ရြက္မည္နည္း
(၁) အနီးသို႕ မသြားပါႏွင့္။ (ပစၥည္းမဟုတ္ပဲ ေပါက္ကြဲမွဳေၾကာင့္
ရေသာ ဒဏ္ရာႏွင့္ လဲေလ်ာင္းေနသူ ျဖစ္ေစကာမူ အေစာတလ်င္ အနီးသို႕ မသြားပါႏွင့္။
၀န္းက်င္တြင္ ထပ္မံ ေပါက္ကြဲေစတတ္ေသာ မိုင္းမ်ား ရွိေနတတ္သည္)
(၂) မကိုင္ပါႏွင့္
(၃) ပစၥည္းကို ယူေဆာင္ျပီး မလႊင့္ပစ္ပါႏွင့္
(၄) နီးစပ္ရာ တာ၀န္ရွိသူမ်ားကို ဆက္သြယ္ပါ
မိုင္းကြင္းထဲ ေရာက္ေနပါက
ျပဳလုပ္ဖြယ္ရာမ်ား
(၁) စိတ္ကို ေအးေအး ထားပါ
(၂) လွဳပ္ရွားမွဳမ်ားကို ရပ္တန္႕ပါ
(၃) မည္သည့္သံသယျဖစ္ဖြယ္ပစၥည္းမ်ား
(၄) လူသူမ်ားအနီးအနားတြင္ ရွိပါက
ေအာ္ဟစ္အကူအညီေတာင္းပါ။
မိုင္းအႏၱရာယ္ကို လူအမ်ား
အဘယ္ေၾကာင့္ သတိျပဳသင့္သနည္း
မိုင္းအႏၱရာယ္ေၾကာင့္ အနည္းဆံုး
ေျခတဘက္ဆံုးရွံဳးၾကရသူမ်ား ကမၻာေပၚမွာ အေျမာက္အျမား ရွိေနပါတယ္။ မိုင္းမ်ားကို ဖယ္ရွားရတာက
ထုတ္လုပ္မွဳအတြက္ ကုန္က်စရိတ္ထက္ ပိုမို ကုန္က်လ်က္ရွိပါတယ္။ မိုင္းအႏၱရာယ္သားေကာင္မ်ားရဲ႕
ရွစ္ဆယ္ရာခိုင္ႏွဳန္းမွာ အမ်ိဳးသမီးႏွင့္ ကေလးသူငယ္မ်ားအပါအ၀င္ အရပ္သားျပည္သူလူထု
သာျဖစ္ပါတယ္။ မိုင္းအႏၱရာယ္ဟာ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ၾကာေအာင္ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းကို ျခိမ္းေခ်ာက္ေနဦးမွာပါပဲ။
မိုင္းအႏၱရာယ္ကင္းေ၀းေရးအတြက္
ဘာေတြ လုပ္ေဆာင္သင့္သလဲ
မိုင္းအႏၱရာယ္ ကင္းေ၀းေရးအတြက္ အစိုးရေတြ၊ ႏိုင္ငံတကာ
အဖြဲ႕အစည္းေတြ၊ အန္ဂ်ီအိုေတြအပါအ၀င္ ျပည္သူလူထု တရပ္လံုးက ႏိုးႏိုးၾကားၾကား ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္သင့္ပါတယ္။
ႏိုင္ငံတကာမွာ ျပဳလုပ္ေလ့ရွိတဲ့ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြကေတာ့
(၁) မိုင္းအႏၱရာယ္ ပညာေပးျခင္း (Mine Risk
Education)
·
ရုပ္ျမင္သံၾကား၊
ေရဒီယို၊ စာနယ္ဇင္း စတာေတြကေနတဆင့္ မိုင္းအႏၱရာယ္ကို လုူအမ်ား သတိထားမိလာေအာင္
ပညာေပးျခင္း
·
မိုင္းအႏၱရာယ္ျဖစ္ပြားမွဳ
ျမင့္မားေသာ ေနရာေဒသမ်ားတြင္ မိုင္းအႏၱရာယ္ ပညာေပးအဖြဲ႕မ်ား ဖြဲ႕စည္းျပီး
ေက်းရြာမ်ားတြင္ လွည့္လည္ ေဟာေျပာပညာေပးျခင္း
·
လူထုအေျချပဳ
မိုင္းအႏၱရာယ္ ေလွ်ာ့ခ်ေရး (Community based mine risk reduction- CBMRR) စီမံကိန္းမ်ား
အေကာင္အထည္ေဖာ္ျခင္း
·
မိုင္းအႏၱရာယ္သတိျပဳမိေစေရး
ေန႕မ်ား သတ္မွတ္ျပီး အခမ္းအနားမ်ား ျပဳလုပ္ျခင္း
·
ဆိုင္းဘုတ္မ်ား
ေရးဆြဲျပီး လူထုပညာေပးျခင္း
(၂) ေျမျမွဳပ္မိုင္း ရွင္းလင္းေရး (Mine
Clearance- Demining)
·
မိုင္းရွင္းေခြးမ်ား
အသံုးျပဳျခင္း
·
UXO
(Unexploded Ordnance)မ်ား ရွင္းလင္းျခင္း
·
စက္ပစၥည္းမ်ား
အသံုးျပဳ ရွင္းလင္းျခင္း
(၃) အႏၱရာယ္ သားေကာင္မ်ားအား ကူညီပံံ့ပိုးျခင္း
(Victims Assistance)
၂၀၀၉ ခုႏွစ္ Convention on Cluster Munitions
(CCM) မွာ သားေကာင္ဆိုတာကို မိုင္းအႏၱရာယ္နဲ႕ အျခား ခဲယမ္းမီးေက်ာက္မ်ား အသံုးျပဳမွဳေၾကာင့္
ကိုယ္ကာယပိုင္းဆိုင္ရာ ထိခိုက္ဒဏ္ရာရမွဳ၊ စီးပြားေရး ပ်က္စီးဆံုးရွံဳးမွဳ၊
လူမွဳေရး ထိခိုက္နစ္နာမွဳနဲ႕ လူသားတေယာက္ခံစားရမယ့္ အခြင့္အေရးမ်ား
ဆံုးရွံဳးရမွဳေတြကို ၾကံဳေတြ႕ခဲ့ရသူမ်ားလို႕ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုထားပါတယ္။ ဒီအထဲမွာ
တိုက္ရိုက္ ထိခိုက္သူေတြ ပါသလို သြယ္၀ိုက္ ထိခိုက္ဆံုးရွံဳးရတဲ့ မိသားစု၀င္ေတြလဲ
ပါပါတယ္။ ဒီလို သားေကာင္ေတြကို ႏိုင္ငံေတာ္နဲ႕ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းက ကူညီေစာင့္ေရွာက္ရမွဳ
ျပဳလုပ္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
(၄) ကိုယ္စားျပဳ ေလွ်ာက္လဲခ်က္ေပးျခင္း (advocacy)
·
အႏၱရာယ္ကို လူအမ်ား
သတိျပဳမိလာေအာင္ ျပဳလုပ္ျခင္း
·
မိုင္းအႏၱရာယ္
ကင္းေ၀းေရး လွဳပ္ရွားမွဳမ်ားအတြက္ လူ႕စြမ္းအားႏွင့္ ဘ႑ာေရး အရင္းအျမစ္မ်ား
ရွာေဖြအသံုးျပဳျခင္း
·
ႏိုင္ငံေတာ္အစိုးရႏွင့္
လက္နက္ကိုင္အဖြဲ႕အစည္းမ်ားမွ မိုင္းမ်ားအသံုးျပဳမွဳႏွင့္ ဖယ္ရွားမွုမ်ားတြင္ ႏိုင္ငံတကာ
ဥပေဒမ်ား၏ စံခ်ိန္ စံညႊန္းႏွင့္ အညီ ေဆာင္ရြက္ျခင္း ရွိမရွိ ေလ့လာေစာင့္ၾကည့္ျခင္း
·
အႏၱရာယ္သားေကာင္မ်ား၏
လူ႕အခြင့္အေရးမ်ားကို မီးေမာင္းထိုးျပျခင္း
·
မိုင္းအႏၱရာယ္ကင္းေ၀းေရးကို
ႏိုင္ငံေတာ္ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရး စီမံကိန္းမ်ားတြင္ ပါ၀င္လာေစရန္ ကင္ပိန္းမ်ား
ေဖာ္ေဆာင္ျခင္း၊ စည္းရံုးလွံဳေဆာ္ျခင္း
·
မိုင္းအႏၱရာယ္ကင္းရွင္းေရးအတြက္
ဘ႑ာေရး ခြဲေ၀ အသံုးျပဳမွဳ စရိတ္ တိုးျမင့္လာေအာင္ ေဆာင္ရြက္ျခင္း
·
ႏိုင္ငံတကာအဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊
ေဒသဆိုင္ရာ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားႏွင့္ ဘ႑ာေရး အဖြဲ႕မ်ားတြင္ မိုင္းအႏၱရာယ္ကင္းရွင္းေရး စီမံခ်က္မ်ား
ထြက္ေပၚလာေအာင္ ၾကိဳးပမ္းျခင္း
·
အစီရင္ခံစာမ်ား
ထုတ္ေ၀ျခင္း
စတာေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
(လူတိုင္း၊ လူတိုင္း မိုင္းနဲ႕ ေပါက္ကြဲေစတတ္ေသာ ခဲယမ္းမီးေက်ာက္မ်ား
အႏၱရာယ္မွ ကင္းေ၀းၾကေစရန္ ရည္သန္လ်က္)
ခင္မမမ်ိဳး (၄၊ ၄၊ ၂၀၁၀)
ရည္ညြန္းကိုးကား။
Australia Agency for International Development
(2005) Mine Action Strategy, AUSADI
Chris Rush (2009) 'Sri Lanka: Mine Action in a
Deteriorating Environment', Journal of Mine Action, 13 (3), Mine Action
Information Centre
Geneva International Centre for Humanitarian Mining
(2005) Mine Action: Lessons and Challenges, Geneva
Mudhafar Aziz Hamad (2007) 'The Child-to-Adult
Method in Mine-risk Education', Journal of Mine Action, 11 (1), Mine Action
Information Centre
Salomon Schreuder (2007) 'Iraq Facing the
Legacy of Landmines and Explosive Remnants of War', Journal of Mine Action, 11
(2), Mine Action Information Centre
United Nations (2010) Gender Guidelines for Mine
Action Programmes, March, 2010
US Department of State (2005) The Landmine Action
Smart book, 2nd edition
