ခင္မမမ်ိဳး-------------------------------------------------------------------------------
Myanmar Institute of Peace and Security Studies (MIPSS)
ႏိုင္ငံေရး ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ ေလ့လာေရး စာစဥ္ အမွတ္ (၂)
ေအာက္တိုဘာလ၊ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္ႏိုင္ငံေတာ္ ဆိုရာ၀ယ္
နိဒါန္း
ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ သေဘာသဘာ၀၊ ပါ၀ါနဲ႕ တာ၀န္၀တၱရား စတာေတြကို ႏိုင္ငံေရးဒႆနိကေဗဒ ပညာရွင္မ်ားက ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ၾကပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္အတြင္းမွာ မွီတင္းေနထိုင္တဲ့ ျပည္သူတဦးခ်င္း စီရဲ႕ တာ၀န္နဲ႕ အခြင့္အေရးမ်ားဟာလဲ လြန္ခဲ့တဲ့ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာကတည္းက ႏိုင္ငံေရး ဒႆနိကေဗဒ ပညာရဲ႕ Philosophical discourse အေနနဲ႕ ရွိေနခဲ့ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ သေဘာသဘာ၀နဲ႕ ပတ္သက္ျပီး လူအမ်ားက အျမင္အမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႕ ရွဳျမင္သံုးသပ္ၾကပါတယ္။ classical Marxists နဲ႕ revolutionary socialists ေတြက ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာကို agent of capitalism အေနနဲ႕ ျမင္ပါတယ္။ evolutionary socialists ေတြက ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာကို ဒီမိုကေရစီနည္းလမ္းနဲ႕ ေျပာင္းလဲျပီး၊ တနည္းအားျဖင့္ဆိုလွ်င္ ႏိုင္ငံေတာ္အားေျပာင္းလဲျခင္း (state transformation) ျပဳလုပ္ျပီး agent of capitalism ကေန agent of 'the people' ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ေဆာင္ရမယ္လို႕ ျမင္ၾကပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာကို local level မွာ ဒီမိုကရက္တစ္ယူနစ္ေတြနဲ႕ global level မွာ ႏိုင္ငံတကာ ဒီမိုကရက္တစ္အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြ ဖြဲ႕စည္းျပီး အစားထိုးရမယ္လို႕ ျမင္ၾကပါတယ္။ လစ္ဘရယ္ ဒီမိုကရက္ေတြကက်ေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာကို လူ႕အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ 'referee' အေနနဲ႕ ရွဳျမင္သံုးသပ္ၾကပါတယ္။
ယံုၾကည္တဲ့ ႏိုင္ငံေရးအိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီမ်ားေပၚ မူတည္ျပီး ဘယ္လိုပဲ အျမင္ေတြ ကြဲျပားေပမယ့္၊ အမ်ားစုက လက္ခံထားရတဲ့ တူညီခ်က္တခုကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အရိပ္ (shadow of the state) ဟာ လူေတြရဲ႕ ဘ၀ကို လႊမ္းမိုးထားတယ္ ဆိုတာပါပဲ။ ပညာေရးကေန စီးပြားေရးစီမံခန္႕ခြဲမွု၊ လူမွဳဖူလံုေရးကေန အညစ္အေၾကးစြန္႕ပစ္မွဳ၊ ျပည္ထဲေရးကေန ျပည္ပရန္ကာကြယ္ေရး စတဲ့ က႑အားလံုးမွာ ႏိုင္ငံေတာ္က ပံုေဖာ္ေဆာင္ျပီး ထိန္းခ်ဳပ္ထားပါတယ္။ ေနာက္ဆံုးလူတဦးခ်င္းစီရဲ႕ ဘ၀ေရးရာျဖစ္တဲ့ လက္ထပ္ထိမ္းျမားမွဳ၊ ကြာရွင္းျပတ္စဲမွဳ၊ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်မွဳနဲ႕ ဘာသာေရးယံုၾကည္ကိုးကြယ္မွဳေတြမွာလဲ ႏိုင္ငံေတာ္က ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္တဲ့ အခန္းက႑ေတြ ရွိေနျပန္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ႏိုင္ငံေရးကို ေလ့လာမယ္ဆိုရင္ ႏိုင္ငံေတာ္အေၾကာင္းကို မလြဲမေသြေလ့လာဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရး ေလ့လာသူတေယာက္ဟာ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ သေဘာ သဘာ၀၊ အခန္းက႑နဲ႕ ပါ၀ါခ်ိန္ခြင္လွ်ာေတြကို သိရွိနားလည္ထားသင့္ပါတယ္။
အနက္အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္မ်ား
ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Andrew Heywood က ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတဲ့ အနက္အဓိပၸာယ္ကို idealist perspective, functionalist perspective နဲ႕ organizational perspective စတဲ့ ရွဳေထာင့္အျမင္ သံုးမ်ိဳးကေန အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုႏိုင္ေၾကာင္း ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။ idealist perspective နဲ႕ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္ေတြကို ဂ်ာမန္ဒႆနိကေဗဒပညာရွင္တဦးျဖစ္တဲ့ Georg Hegel ရဲ႕ စာေတြမွာ ေတြ႕ျမင္ႏိုင္ပါတယ္။ Hegel က မိသားစု၊ လူ႕အဖြဲ႕အစည္း နဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္ ဆိုတာေတြကို လူမွဳျဖစ္တည္မွဳ (social existence) ရဲ႕ ျဖစ္တည္မွဳ သံုးရပ္အျဖစ္ ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ Hegel က မိသားစုတခုအတြင္းမွာ ေနထိုင္ ျဖစ္တည္ၾကတဲ့ မိသားစု၀င္ေတြဟာ ကေလးငယ္နဲ႕ သက္ၾကီးရြယ္အိုေတြရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြား အတြက္ ကိုယ္ပိုင္ အက်ိဳးစီးပြားေတြကို ေဘးဖယ္ထားေလ့ရွိေၾကာင္း အဆိုျပဳခဲ့ျပီး၊ မိသားစုဆိုတာကို ' sphere of particular altruism' လို႕ သတ္မွတ္ခဲ့ပါတယ္။ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအတြင္းမွာေတာ့ လူေတြဟာ အျခားသူေတြရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားထက္ ကိုယ္ပိုင္အက်ိဳးစီးပြားကို ဦးစားေပးရွိေၾကာင္း ဆိုခဲ့ျပီး၊ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းဆိုတာကို 'universal egoism' လို႕ သတ္မွတ္ေခၚတြင္ခဲ့ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္ ဆိုတာကိုေတာ့ အျပန္အလွန္ကိုယ္ခ်င္းစာတရား (mutual sympathy) က ေမာင္းႏွင္ထားတဲ့ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတရပ္အျဖစ္ သတ္မွတ္ျပီး၊ 'universal altruism' လို႕ ေခၚတြင္ခဲ့ပါတယ္။
ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အနက္အဓိပၸာယ္ကို functional perspective ကေန အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္ေတြကေတာ့ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အခန္းက႑နဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္က ဖြဲ႕စည္းထားတဲ့ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္ တာ၀န္ေတြကို ဦးစားေပးေဖာ္ျပၾကပါတယ္။ ဒီရွဳေထာင့္အရ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အဓိကတာ၀န္ဟာ social order ကို ထိန္းသိမ္းဖို႕ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီရွဳေထာင့္ကို ေခတ္သစ္မတ္စ္၀ါဒီအမ်ားစုက လက္ခံထားၾကျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာ အရင္းရွင္စနစ္ (capitalist system) ေရရွည္တည္တံ့ခိုင္ျမဲေရးအတြက္ ေမာင္းႏွင္ေပး တဲ့ ယႏၱရားလို႕ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုထားၾကပါတယ္။
ေနာက္ထပ္ရွဳေထာင့္တမ်ိဳးကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာကို ႏိုင္ငံအတြင္းမွာမွီတင္းေနထိုင္တဲ့ ျပည္
သူ လူထုက အသိအမွတ္ျပဳလက္ခံထားတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအင္စတီက်ဴရွင္းတခုလို႕ အနက္အဓိပၸာယ္ ဖြင့္ဆို ထားတဲ့ organizational perspective ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီရွဳေထာင့္အရ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာမွာ အစိုးရယႏၱရားေတြ ျဖစ္တဲ့ ဗ်ဴရိုကေရစီ၊ စစ္တက္၊ ရဲ၊ တရားရံုး စတာေတြ ပါ၀င္ျပီး၊ ဒီလိုအုပ္ခ်ဳပ္ေရးနဲ႕ တရားစီရင္ေရး ယႏၱရားေတြကို ျပည္သူလူထုရဲ႕ အခြန္ဘ႑ာေတြနဲ႕ ေထာက္ပံ့ထားေၾကာင္း ဖြင့္ဆိုထားပါတယ္။ ဒီရွဳေထာင့္ကို ကမၻာ့ႏိုင္ငံအမ်ားစုမွာ လက္ခံထားၾကပါတယ္။
ဒီလို ရွဳေထာင့္အမ်ိဳးမ်ိဳးကေန အနက္အဓိပၸာယ္ေတြ ဖြင့္ဆိုထားတဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတဲ့ စကားလံုးမွာ ေယဘုယ်အားျဖင့္ သြင္ျပင္လကၡဏာ ငါးမ်ိဳးရွိပါတယ္။ ပထမတမ်ိဳးကေတာ့ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာ (Sovereignty) ျဖစ္ပါတယ္။ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္းမွာ ရွိတဲ့ အုပ္စုနဲ႕ အဖြဲ႕အစည္းေတြအားလံုးရဲ႕ အထက္မွာ ႏိုင္ငံေတာ္တည္ရွိျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္မွာ အၾကြင္းမဲ့အာဏာ (absolute power) ရွိပါတယ္။ ဒုတိယသြင္ျပင္လကၡဏာတရပ္ကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ဟာ ျပည္သူ႕ေရးရာဌာနမ်ားကို ကိုယ္စားျပဳ ပါတယ္။ ျပည္သူ႕ေရးရာဌာနမ်ားဟာ တဦးခ်င္းအက်ိဳးစီးပြားမ်ားကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္တဲ့ မိသားစု၊ ကိုယ္ပိုင္ စီးပြားေရးလုပ္ငန္း စတာေတြနဲ႕ မတူညီပဲ အမ်ားျပည္သူရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားမ်ားကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ ရပါတယ္။
တတိယသြင္ျပင္လကၡဏာတရပ္ကေတာ့ တရား၀င္ခြင့္ (legitimacy) ကို က်င့္သံုးမွဳျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ားဟာ ႏိုင္ငံတြင္းမွာ မီွတင္းေနထိုင္တဲ့ ျပည္သူလူထုရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားကို ကိုယ္စားျပဳရမွာ ျဖစ္ျပီး၊ အမ်ားျပည္သူရဲ႕ ေကာင္းက်ိဳးအတြက္ လုပ္ေဆာင္ေပးရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ စတုတၳသြင္ျပင္လကၡဏာတရပ္ကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္မွာ တရားဥေပေဒစိုးမိုးေရးကို ေဆာင္ရြက္ႏိုင္တဲ့ စြမ္းရည္ (capacity) ရွိရမွာျဖစ္ပါတယ္။။ ပဥၥမသြင္ျပင္လကၡဏာတရပ္ကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္မွာ နယ္ေျမပိုင္နက္နဲ႕ မွီတင္းေနထိုင္တဲ့ ျပည္သူလူထုရွိရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ သီအိုရီအရေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာ ႏိုင္ငံတကာအဆင့္မွာ autonomous entity ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီေနရာမွာ ႏိုင္ငံေတာ္ (The State) နဲ႕ အစိုးရ (Government) ဆိုတာက အခ်ိဳ႕က ေရာေထြးျပီး ေျပာတတ္ေလ့ရွိၾကပါတယ္။ အစိုးရကို ဆန္႕က်င္တာကိုလဲ ႏိုင္ငံေတာ္ကို ဆန္႕က်င္တယ္လို႕ ယူဆထား တာေတြ ရွိပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ အစိုးရနဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္အၾကားမွာ ကြဲျပားျခားနားမွဳေတြ ရွိပါတယ္။ ပထမတခ်က္က ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတဲ့ အနက္အဓိပၸာယ္ဟာ အစိုးရဆိုတဲ့ အနက္အဓိပၸာယ္ထက္ ပိုျပီး က်ယ္၀န္းပါတယ္။ အစိုးရဆိုတာ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အစိတ္အပိုင္းတရပ္သာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒုတိယ တခ်က္ကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာ စဥ္ဆက္မျပတ္ျဖစ္တည္ေနတဲ့ ေရရွည္ entity တခုျဖစ္ျပီး၊ အစိုးရ ဆိုတာကေတာ့ ယာယီျဖစ္တည္မွဳျဖစ္ပါတယ္။ အစိုးရေတြဟာ အသစ္ဖြဲ႕စည္းလိုက္၊ ပ်က္ျပယ္လိုက္ သေဘာသဘာ၀ရွိျပီး၊ အစိုးရရဲ႕ စနစ္ေတြဟာလဲ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမွုေတြ ျပဳလုပ္လို႕ ရပါတယ္။
တတိယတခ်က္ကေတာ့ အစိုးရဆိုတာ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အာဏာကို အသက္သြင္းေပးရတဲ့ ယႏၱရား တခုျဖစ္ျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ ဦးေႏွာက္လို႕လဲ သတ္မွတ္ေခၚတြင္ၾကပါတယ္။ စတုတၳအခ်က္ကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ဟာ impersonal authority ကို က်င့္သံုးျပီး၊ state bodies ေတြရဲ႕ ၀န္ထမ္းေတြဟာ political neutral ျဖစ္ဖို႕လိုပါတယ္။
တက္လိုက္ဆင္းလိုက္ျဖစ္ေနတဲ့ အစိုးရေတြရဲ႕ ပါတီႏိုင္ငံေရး အယူအဆေတြကို state bodies ေတြက resist လုပ္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ- စစ္တပ္၊ ရဲ စတဲ့ state bodies ေတြဟာ အစိုးရတရပ္ရဲ႕ လက္ကိုင္ဒုတ္ မျဖစ္ရပါဘူး။ ပဥၥမအခ်က္ကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ဟာ အမ်ားျပည္သူရဲ႕ ေရရွည္အက်ိဳးစီးပြားကို ကိုယ္စားျပဳျပီး၊ အစိုးရကေတာ့ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာ လက္၀ယ္ရလာတဲ့ partisan sympathy ကို ကိုယ္စားျပဳတာ ျဖစ္ပါတယ္။
ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုင္ရာ သီအိုရီမ်ား
ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတဲ့ သေဘာတရားကို အနက္အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္မ်ားစြာ ရွိသလို၊ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုင္ရာ သီအိုရီမ်ားစြာလဲ ရွိပါတယ္။ ဒီသီအိုရီေတြရဲ႕ ျမစ္ဖ်ားခံလာမွဳေတြ၊ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္လာမွဳေတြနဲ႕ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအေပၚ သက္ေရာက္မွဳေတြကလဲ ကြဲျပားျခားနားပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာ လူ႕အဖြဲ႕ အစည္းနဲ႕ သီးျခားကြဲျပားေနတဲ့ အရာလား (သို႕မဟုတ္) လူ႕အဖြဲ႕အစည္းထဲကေန ေပၚထြက္လာတဲ့ အရာလား။ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာ အမ်ားျပည္သူရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားကို ကိုယ္စားျပဳတဲ့ အရာလား (သို႕မဟုတ္) လူတစုနဲ႕ လူတန္းစားတခုကို ကိုယ္စားျပဳတာလား စတဲ့ ေမးခြန္းေတြရဲ႕ အေျဖေတြကို သီအိုရီတခုခ်င္းဆီက ကြဲျပားျခားနားစြာ အေျဖေပးထားၾကပါတယ္။
ႏိုင္ငံေတာ္ေပၚေပါက္လာျခင္းရဲ႕ သမိုင္းအစ (Origins of the State)နဲ႕ပတ္သက္ျပီး၊ social contract theory, evolutionary theory, divine rights theory နဲ႕ force theory ေလးမ်ိဳးရွိေၾကာင္း ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္အမ်ားစုက လက္ခံထားၾကပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ အယ္ဒရူးေဟ၀ပ္ကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုင္ရာ သီအိုရီေတြဟာ ေခတ္ျပိဳင္သီအိုရီေတြလို႕ သတ္မွတ္ျပီး၊ pluralist theory, capitalist theory, leviathan theory နဲ႕ patriarchal theory ေလးမ်ိဳးကို ေခတ္ျပိဳင္ ႏိုင္ငံေတာ္သီအိုရီမ်ားအျဖစ္
တင္ျပေရးသားခဲ့ပါတယ္။ လက္၀ဲႏိုင္ငံေရးကၽြမ္းက်င္ပညာရွင္ျဖစ္တဲ့ Clyde Barrow ကေတာ့ Marxism, Neo-Marxism နဲ႕ Post-Marxism သီအိုရီသံုမ်ိဳးကုိ Critical theories of the State အျဖစ္ ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။
(၁) ႏိုင္ငံေတာ္ေပၚေပါက္လာျခင္း၏ သမိုင္းအစဆိုင္ရာ သီအိုရီမ်ား
(က) Social contract theory
social contract theory အရ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာ လူေတြ ဖန္တီးထားတဲ့ အင္စတီက်ဴးရွင္း တခုျဖစ္ပါတယ္။ တန္ခိုးရွင္ေတြက ဖန္ဆင္းထားတဲ့ အင္စတီက်ဴးရွင္း မဟုတ္ပါဘူး။ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာ လူမွဳဆက္ႏြယ္မွဳေတြ၊ ဆက္စပ္မွဳေတြက တဆင့္ ေပၚထြက္လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီသီအိုရီ သေဘာတရားေတြကို ႏိုင္ငံေရးဒႆနိကေဗဒပညာရွင္မ်ားျဖစ္တဲ့ Thomas Hobbes, John Locke နဲ႕ Rousseau တို႕က ေထာက္ခံအားေပးထားၾကပါတယ္။
Thomas Hobbes ရဲ႕ အဆိုအရ လူေတြက သူတို႕ဘာသာသူတို႕ အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ကို အုပ္ခ်ဳပ္ေရး အစုအဖြဲ႕တခုကို သြားေရာက္ေပးအပ္ျပီး၊ ဒီအစုအဖြဲ႕ရဲ႕ အမိန္႕အာဏာေတြကို လိုက္နာရန္ သေဘာတူလက္ခံထားတဲ့အတြက္ supreme body နဲ႕ အမ်ားျပည္သူအၾကားမွာ social contract ျဖစ္တည္သြားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ John Locke ရဲ႕ အျမင္အရ လူေတြဟာ သဘာ၀တရားက ေပးအပ္ထားတဲ့ အခြင့္အေရး (natural rights) ေတြ ျဖစ္တဲ့ လူ႕ဘ၀ျဖစ္တည္မွဳ၊ လြတ္လပ္မွဳ နဲ႕ ပိုင္ဆိုင္မွဳအခြင့္အေရးေတြကို ရယူခံစားၾကေပမယ့္၊ သဘာ၀တရားရဲ႕ ဥပေဒကို ျပန္ဆိုအသံုးခ်မယ့္ judicial agency မရွိတဲ့အတြက္ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတဲ့ အင္စတီက်ဴရွင္းတရပ္ ေပၚထြက္လာတာျဖစ္ျပီး၊ social contract ႏွစ္ခု ျဖစ္တည္လာပါတယ္။ တခုကေတာ့ လူထုအၾကားမွာ ျဖစ္ျပီး၊ ေနာက္တခုကေတာ့လူထုနဲ႕ အစိုးရအၾကားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ Rousseau ရဲ႕ အဆိုအရ လူတေယာက္ဟာ သူ႕ရဲ႕ အခြင့္အေရးေတြကို အမ်ားရဲ႕ သေဘာဆႏၵ (General will of the People) အတြက္ ဆံုးရွံဳးခံလိုက္တဲ့အခါ social contract ျဖစ္တည္လာပါတယ္။
နိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အေျခခံျဖစ္တည္မွဳဟာ လူထုရဲ႕ သေဘာထားဆႏၵျဖစ္ေၾကာင္း မီးေမာင္းထိုးျပ ထားတဲ့အတြက္ social contract theory ကို အေရးၾကီးတဲ့ သီအိုရီတခုျဖစ္ေၾကာင္း ေရးသား ေဖာ္ျပၾကပါတယ္။ ဒီမိုကေရစီသေဘာတရားမ်ားရဲ႕ အေျခခံျဖစ္ျပီး၊ ဘုရင္ဆီမွာ နတ္ဘုရားေတြက ေပးအပ္ထားတဲ့ divine rights ေတြ ရွိတယ္ဆိုတဲ့ အယူအဆေတြကို အဆံုးသတ္ေစခဲ့တဲ့ သီအိုရီတခုလဲ ျဖစ္ပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ အခ်ိဳ႕ေသာ ႏိုင္ငံေရးဒႆနိကေဗဒ ပညာရွင္ေတြကေတာ့ ဒီသီအိုရီဟာ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာကို အဆံုးသတ္ခြင့္ကို ျပည္သူေတြဆီမွာ ေပးအပ္ထားတဲ့ သီအိုရီျဖစ္ျပီး၊ ပုန္ကန္ထၾကြမွဳေတြကို အားေပးထားတဲ့အတြက္ အႏၱရာယ္ရွိတဲ့ သီအိုရီတခုအျဖစ္ သတ္မွတ္ ေျပာဆိုၾကပါတယ္။
(ခ) Evolutionary theory
ဒီသီအိုရီဟာ ႏိုင္ငံေတာ္ျဖစ္တည္မွဳသမိုင္းအစကို ေဖာ္ျပတဲ့ သီအိုရီေတြထဲမွာ သိပၸံနည္းက်အျဖစ္ဆံုး သီအိုရီတခုအျဖစ္ လူအမ်ားက လက္ခံထားတဲ့ သီအိုရီျဖစ္ပါတယ္။ ဒီသီအိုရီအရ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာ ကာလတခုမွာ ေပၚေပါက္ခဲ့တာ မဟုတ္ပဲ၊ ဒီလိုေပၚေပါက္လာဖို႕အတြက္လဲ အေၾကာင္းအရာ တခုတည္းက ျဖစ္ပြားေစခဲ့တာ မဟုတ္ပါဘူး။ ႏိုင္ငံေတာ္ျဖစ္တည္လာမွဳဟာ evolutionary process ေၾကာင့္ျဖစ္ျပီး၊ ျဖစ္ပြားေစခဲ့တဲ့ အေၾကာင္းရင္း မ်ားစြာ ရွိပါတယ္။ ထင္ရွားတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြကေတာ့ လူသားေတြရဲ႕ လူမွဳသဘာ၀၊ ေသြးသားေတာ္စပ္မွဳႏွင့္ ေဆြမ်ိဳးနီးစပ္ျဖစ္မွဳမ်ား၊ ဘာသာေရး ကိုးကြယ္ ယံုၾကည္မွဳ၊ စစ္အင္အား၊ စီးပြားေရးအက်ိဳးခံစားခြင့္ နဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအရ ယံုၾကည္ခ်က္ တစံုတရာရွိမွဳ စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
(ဂ) Divine right theory
Divine Right Theory ရဲ႕ အေျခခံသေဘာတရားကေတာ့ ဘုရားသခင္ဟာ အခ်ိဳ႕လူေတြကို အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ ေပးထားတယ္ ဆိုတာပါပဲ။ ဒါကို "divine right of kings" လို႕လဲ ေခၚေ၀ၚပါတယ္။ သီအိုရီအရ ဘုရင့္ေနျပည္ေတာ္ရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ဟာ ဘုရားသခင္ဆီက တိုက္ရိုက္ဆင္းသက္လာတဲ့အတြက္၊ ဘုရင္ေတြအေနနဲ႕ ဘုရားသခင္အေပၚမွာသာ တိုက္ရိုက္တာ၀န္ခံမွဳရွိရမွာ ျဖစ္ျပီး၊ ျပည္သူလူထုက အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ေပးအပ္တဲ့ ဆႏၵသေဘာထားဟာ အေရးမၾကီးဘူးလို႕ ဆိုထားပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဘုရင္ကို ဖယ္ရွားရန္ၾကိဳးစားတာ၊ ဘုရင့္အာဏာကို ကန္႕သတ္ဖို႕ၾကိဳးစားတာေတြဟာ ဘုရားသခင္ရဲ႕ ဆႏၵနဲ႕ မကိုက္ညီတဲ့အတြက္ ၾကီးမားေသာ ျပစ္မွဳေျမာက္တယ္လို႕ ဆိုပါတယ္။ ဒီသီအိုရီဟာ ႏိုင္ငံအုပ္ခ်ဳပ္မွဳနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ကာလရွည္လ်ားစြာ အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ doctrine ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီသီအိုရီကို (၁၆၈၈-၈၉) ခုႏွစ္ Glorious Revolution ကာလမွာ အဂၤလန္ႏိုင္ငံမွာ စြန္႕ပယ္ခဲ့ျပီး၊ အေမရိကန္နဲ႕ ျပင္သစ္ ေတာ္လွန္ေရးေတြအျပီးမွာ ဒီသီအိုရီရဲ႕သေဘာတရားေတြ တစတစ အားနည္းလာခဲ့ရာက ၂၁ရာစု အစပိုင္းမွာေတာ့ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြအားလံုးက အသံုးျပဳျခင္း လံုး၀မရွိေတာ့ပါဘူး။
(ဃ) Force theory
ဒီသီအိုရီက ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာ အင္အားျပိဳင္ဆိုင္မွဳရဲ႕ ရလဒ္အျဖစ္ ေပၚထြက္လာတယ္လို႕ အဆိုျပဳထားပါတယ္။ ဒီသီအိုရီအရ ေရွးေခတ္လူ႕အဖြဲ႕အစည္းေတြမွာ အင္အားၾကီးမားမွဳက အလြန္ အေရးၾကီးပါတယ္။ ကိုယ္ကာယအားၾကီးသူေတြဟာ သူ႕အနီးမွာ လူအမ်ား၀န္းရံခစားလာေအာင္ ျပဳလုပ္ႏိုင္ျပီး၊ အာဏာတည္ေဆာက္လို႕ရပါတယ္။ ယွဥ္ျပိဳင္တိုက္ခိုက္အႏိုင္ယူတဲ့နည္းလမ္းနဲ႕ လူမ်ိဳးစုေတြရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္သူ အၾကီးအကဲေတြ ေပၚထြက္လာပါတယ္။ လူမ်ိဳးစုတခုနဲ႕ တခုတိုက္ခိုက္တဲ့ အခါမွာလဲ အင္အားၾကီးသူေတြက အင္အားနည္းသူေတြကို လႊမ္းမိုးအႏိုင္ယူႏိုင္ပါတယ္။ ဒီလိုနဲ႕
စစ္ပြဲေတြ ေပၚထြက္လာျပီး၊ မင္းဧကရာဇ္ေတြ၊ နန္းေတာ္ေတြ ေပၚထြက္လာပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာကို အႏိုင္ရတဲ့ လူမ်ိဳးစုရဲ႕ ေခါင္းေဆာင္က သူအုပ္ခ်ဳပ္သိမ္းပိုက္ထားတဲ့ နယ္ေျမကို အေျခခံျပီး တည္ေထာင္ ပါတယ္။ ဒီလိုတည္ေထာင္ျပီးတဲ့အခါ နယ္ေျမေတြ စုစည္းသိမ္းပိုက္ခ်ိန္တုန္းက အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ စစ္အင္အားကို အသံုးခ်ျပီး ျပည္သူ႕ေရးရာေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာ ဒီလိုသ႑ာန္နဲ႕ ေပၚေပါက္လာတဲ့ ႏိုင္ငံေတြအခ်င္းခ်င္း တခုနဲ႕တခုအသိအမွတ္ျပဳရာက ႏိုင္ငံေတာ္တရပ္အျဖစ္ ဆက္လက္တည္ျမဲသြားပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္ေပၚေပါက္လာျခင္းရဲ႕ သမိုင္းအစကို supreme force အျဖစ္ ဒီသီအိုရီက သတ္မွတ္ထားပါတယ္။
အခုဆက္လက္ျပီး ေခတ္ျပိဳင္သီအိုရီမ်ားကို ေဖာ္ျပပါမယ္။
(၂) ေခတ္ျပိဳင္သီအိုရီမ်ား
(က) Pluralist theory
လူ႕အဖြဲ႕အစည္းဆိုင္ရာ သီအိုရီ (Theory of society) ရွဳေထာင့္ကၾကည့္မယ္ဆိုရင္ Pluralism သေဘာတရားက လစ္ဘရယ္ဒီမိုကေရစီႏိုင္ငံေတြမွာ အာဏာခြဲေ၀မွဳ က်ယ္ျပန္႕သြားေၾကာင္း ေဖာ္ညြန္းထားပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုင္ရာ သီအိုရီ အေနနဲ႕ ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ေတာ့ Pluralism သေဘာတရားက ႏိုင္ငံေတာ္ေတြမွာ အုပ္စုတစုစုကို ဘက္လိုက္မွဳမရွိေၾကာင္း အဆိုျပဳထားပါတယ္။ Schwarzmantel က Pluralism သီအိုရီအရ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာလူ႕အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ ေက်းကၽြန္ ျဖစ္ေၾကာင္း ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ပါ
တယ္။ ဒီသီအိုရီမွာ assumption ႏွစ္ခုရွိပါတယ္။
ပထမတခုက ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ခံထားရတဲ့ အစိုးရရဲ႕ လက္ေအာက္မွာ ရွိျပီး၊ ေရြးေကာက္ တင္ေျမွာက္ျခင္း မခံထားရတဲ့ state bodies ေတြျဖစ္တဲ့ စစ္တပ္၊ ရဲ၊ ျပည္သူ႕၀န္ထမ္းနဲ႕ တရားစီရင္ေရး၀န္ထမ္းေတြဟာ ႏိုင္ငံေရးအရ neutral ျဖစ္ရပါမယ္။ ဒုတိယတခုကေတာ့ဒီမိုကေရစီျဖစ္စဥ္ဟာ ထိေရာက္မွဳရွိရမွာျဖစ္ျပီး၊ အမ်ားျပည္သူက ေရြးခ်ယ္လိုက္တဲ့ အစိုးရရဲ႕ political direction အတိုင္း ႏိုင္ငံေတာ္က လိုက္နာက်င့္သံုးရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီသေဘာတရားေတြအေပၚမွာ အေျခခံျပီး၊ neopluralist theory of the state ကို ေဖာ္ထုတ္သူေတြလဲ ရွိလာပါတယ္။ Robert Dahl, Charles Lindblom နဲ႕ J. Galbraith စတဲ့ သေဘာတရားေရးရာ ပညာရွင္မ်ားက ေခတ္သစ္စက္မွဳ ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ ျဖစ္တည္မွဳေတြဟာ ပိုမို ရွဳပ္ေထြးျပီးလာေၾကာင္း လက္ခံယံုၾကည္ လာခဲ့ၾကပါတယ္။ neopluralists ေတြက စက္မွဳႏိုင္ငံေတြရဲ႕ အစိုးရနဲ႕ ဆက္ႏြယ္ပတ္သက္မွဳေတြမွာ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းေတြဟာ အျခားအုပ္စုေတြထက္ပိုျပီး အခြင့္ထူးခံ အေျခအေနေတြ ျဖစ္လာေၾကာင္း သတိျပဳမိ လာၾကပါတယ္။ (၁၉၇၇) ခုႏွစ္မွာ ထုတ္ေ၀ခဲ့တဲ့ In Politics and Markets ဆိုတဲ့ စာအုပ္ထဲမွာ Charles Lindblom က ဘယ္လိုအေတြးအေခၚနဲ႕ အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီေတြရွိတဲ့ အစိုးရေတြကိုပဲ ျဖစ္ျဖစ္၊ ေငြရွင္ေၾကးရွင္ေတြျဖစ္တဲ့ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းေတြက တစံုတရာ လႊမ္းမိုးမွဳ ရွိလာေၾကာင္း ေထာက္ျပေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။
(ခ) Capitalist theory
(၁၉၆၉) ခုႏွစ္မွာ ထုတ္ေ၀ခဲ့တဲ့ The State in Capitalist Society ဆိုတဲ့ စာအုပ္ထဲမွာ စာေရးသူMilibandက ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာအုပ္ခ်ဳပ္တဲ့လူတန္းစားရဲ႕ ေအးဂ်င့္တခုသာျဖစ္ေၾကာင္း ဆိုထားခဲ့ျပီး၊ အုပ္ခ်ဳပ္သူလူတန္းစားကို ေရြးခ်ယ္ရာမွာ အခြင့္ထူးခံလူေတြနဲ႕ အခြင့္ထူးခံ မဟုတ္သူေတြကို အခ်ိဳးက်က် ေရြးခ်ယ္ထားျခင္း မရွိတာေၾကာင့္ ႏိုင္ငံေတာ္ဟာ အရင္းရွင္စနစ္ကို ဘက္လိုက္တဲ့ အင္စတီက်ဴရွင္းတခု ျဖစ္သြားရေၾကာင္း ဆိုထားပါတယ္။ အုပ္ခ်ဳပ္သူ လူတန္းစားထဲမွာ အရင္းရွင္လူတန္းစားရဲ႕ ကိုယ္စားလွယ္ေတြလို႕ ဆိုႏိုင္တဲ့ ဗ်ဴရိုကရက္အရာရွိမ်ား၊ ဘဏ္လုပ္ငန္းရွင္မ်ား၊ စီးပြားေရးသမားမ်ား စတာေတြ အမ်ားအျပား ပါ၀င္ေနခဲ့ရင္ ႏိုင္ငံေတာ္ဟာ အရင္းရွင္စနစ္ကို ဘက္လိုက္တဲ့ ေအးဂ်င့္တခုျဖစ္သြားႏိုင္ေၾကာင္း ဆိုခဲ့ပါတယ္။
(၁၉၆၈) ခုႏွစ္မွာ ထုတ္ေ၀ခဲ့တဲ့ Political Power and Social Classes စာအုပ္ကို ေရးသားခဲ့တဲ့ Poulantzas ကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ဟာ အလုပ္သမားလူတန္းစားကို ဒီမိုကရက္စီအခြင့္အေရးမ်ား တိုးခ်ဲ႕ေပးအပ္ျခင္း၊ လူမွဳဖူလံုေရး ၀န္ေဆာင္မွဳမ်ား ေပးအပ္ျခင္း စတဲ့ အက်ိဳးေက်းဇူးေတြ ရရွိေအာင္ ျပဳလုပ္ေပးျပီး၊ အရင္းရွင္လူတန္းစားကို အလုပ္သမားလူတန္းစားက ေတာ္လွန္ဆန္႕က်င္ျခင္း မျပဳေစရန္ ထိန္းသိမ္းထားေပးတယ္လို႕ ဆိုခဲ့ပါတယ္။ ဒီနည္းနဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္ဟာ အရင္းရွင္စနစ္ရဲ႕ ေရရွည္ အက်ိဳးစီးပြားကို ကာကြယ္ေပးတယ္လို႕ ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။
(ဂ) Leviathan theory
ဒီသီအိုရီရဲ႕ အေျခခံသေဘာတရားကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာရဲ႕ အခန္းက႑ၾကီးထြားလာတဲ့အခါ လူတဦးခ်င္းစီရဲ႕ လြတ္လပ္ခြင့္နဲ႕ စီးပြားေရးရာ လံုျခံဳေရးကို ျခိမ္းေခ်ာက္ႏိုင္တယ္လို႕ ဆိုတာပါတယ္။ ဒီသီအိုရီကို ေမာ္ဒန္ႏိုင္ငံေရးမွာ New Right theory ဆက္စပ္ႏိုင္ပါတယ္။ New Right သီအိုရီကို လက္ခံသူမ်ားက ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ ပါ၀ါတစထက္တစ ၾကီးမားလာရျခင္းဟာ demand-side နဲ႕ supply-side pressures ေတြေၾကာင့္လို႕ ဆိုထားျပီး၊ စီးပြားေရးရာ လံုျခံဳေရးကို ထိခိုက္ႏိုင္ေၾကာင္း ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ၾကပါတယ္။ သူတို႕ရဲ႕ အဆိုအရ Demand-side pressures ေတြဟာ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းကေန ေမြးဖြားလာတာျဖစ္ျပီး၊ မ်ားေသာအားျဖင့္ ေရြးေကာက္ တင္ေျမွာက္တဲ့ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ကေန ေပၚထြက္လာတာျဖစ္ပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲမွာ အေရြးခံရဖို႕အတြက္ ႏိုင္ငံေရးသမားေတြဟာ အစိုးရအသံုးစရိတ္ေတြ တိုးျမွင့္ေရး၊ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးသူမ်ား အတြက္ social welfare programs မ်ား တိုးျမွင့္ခ်မွတ္ေရး စတာေတြကို ကတိေပးၾကပါတယ္။ ေရရွည္မွာက်ေတာ့ ဒီမူ၀ါဒေတြဟာ အခြန္တိုးျမွင့္ေကာက္ခံရျခင္းနဲ႕ ေငြေၾကးေဖာင္းပြမွဳ ျမင့္တက္ လာျခင္းေတြကို ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။ Supply-side pressures ေတြကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အင္စတီက်ဴရွင္းေတြနဲ႕ ၀န္ထမ္းေတြဆီကေန ေပၚထြက္လာတာျဖစ္ပါတယ္။
(ဃ) Patriarchal theory
Patriarchy ဆိုတာကို တိုက္ရိုက္ဘာသာျပန္ဆိုရင္ ဖခင္မွ အုပ္စိုးျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ မိသားစုတြင္းမွာ ဖခင္နဲ႕ ခင္ပြန္းေတြက ကေလးေတြနဲ႕ ဇနီးသည္ေတြကို ဦးေဆာင္ျပီး၊ ကေလးေတြနဲ႕ ဇနီးသည္ေတြက ဖခင္နဲ႕ ခင္ပြန္းေတြကို အရိုအေသေပး လိုက္နာရတဲ့ ေနာက္လိုက္ေတြ ျဖစ္ေနရင္ ဒီမိသားစုမွာ Patriarchal စနစ္က်င့္သံုးေနျပီလို႕ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအေနနဲ႕မွာေတာ့ Patriarchy ဆိုတာကို အမ်ိဳးသားမ်ားက အုပ္စိုးျခင္းလို႕ သတ္မွတ္ပါတယ္။ ဆိုရွယ္လစ္အမ်ိဳးသမီး၀ါဒီ (Socialist Feminists) ေတြက Patriarchy နဲ႕ အရင္းရွင္စနစ္ (Capitalism) ကို လူ႕အဖြဲ႕အစည္းကို စိုးမိုးေနတဲ့ စနစ္ဆိုးႏွစ္ရပ္အျဖစ္ ရွဳျမင္သံုးသပ္ၾကပါတယ္။ Radical Feminists ေတြက အမ်ိဳးသားေတြ ဦးေဆာင္အုပ္စိုးေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္မွာ က်ားမတန္းတူညီမွ်မွဳ မရွိႏိုင္ေၾကာင္းနဲ႕ က်ားမခြဲျခားမွဳဟာ စနစ္တက် ပံုသြင္းထားမွဳရွိေနေၾကာင္း ရွဳျမင္ၾကပါတယ္။
လက္၀ဲအမ်ိဳးသမီး၀ါဒီေတြက အစဥ္အလာဓေလ့ထံုးစံေတြအရ အမ်ိဳးသားေတြဟာ အမ်ိဳးသမီးေတြကို သမီးေတြ၊ ဇနီးသည္ေတြ၊ မိခင္ေတြအျဖစ္ အိမ္မွဳကိစၥတာ၀န္ေတြ၊ မိသားစုတာ၀န္ေတြထဲမွာ ႏွစ္ျမွဳပ္ထားၾကျပီး၊ ႏိုင္ငံေရးနဲ႕ စီးပြားေရးရာေတြမွာ အမ်ိဳးသမီးေတြရဲ႕ ပါ၀ါၾကီးထြားလာမွဳကို ပိတ္ဆို႕ေလ့ရွိေၾကာင္းနဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္ကို အမ်ိဳးသားေတြက အုပ္စိုးခြင့္ရေရးကိုသာ လုပ္ေလ့ရွိေၾကာင္း ယံုၾကည္လက္ခံထားၾကျပီး၊ ႏို္င္ငံေတာ္ဆိုတာကို အမ်ိဳးသားေတြကပဲ operate လုပ္ေနခဲ့ရင္ အမ်ိဳးသားေတြအတြက္ပဲ လုပ္ေဆာင္မွာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ အမ်ိဳးသမီးေတြအေနနဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အခန္းက႑ကို လက္ခံစရာ မလိုအပ္ေၾကာင္း ေထာက္ျပခဲ့ၾကပါတယ္။
(၃) Critical theories of the State
(က) Marxism
(၁၈၄၈) ခုႏွစ္မွာ ထုတ္ေ၀တဲ့ ကြန္ျမဴနစ္ေၾကျငာစာတမ္းမွာ Marx နဲ႕ Engels တို႕က ေမာ္ဒန္ႏိုင္ငံေတာ္ကို အုပ္ခ်ဳပ္တဲ့အစိုးရဆိုတာ အရင္းရွင္ေတြရဲ႕ ဘံုအက်ိဳးစီးပြားေတြကို စီမံခန္႕ခြဲေပး ေနရတဲ့ ေကာ္မတီတရပ္သာျဖစ္တယ္လို႕ ဆိုထားပါတယ္။ မတ္စ္၀ါဒီေတြက ႏိုင္ငံေတာ္ကို ရွဳျမင္သံုးသပ္ရာမွာ instrumentalist approach ကို အသံုးျပဳေလ့ရွိပါတယ္။ instrumentalist approach ရဲ႕ အေျခခံကေတာ့ ေခတ္သစ္အရင္းရွင္ေတြဟာ အရင္းရွင္ေတြရဲ႕ ကိုယ္ပိုင္အက်ိဳးစီးပြားကို ေရရွည္ကိုယ္စားျပဳတဲ့ ျပည္သူ႕ေရးရာမူ၀ါဒေတြကို ေရးဆြဲႏိုင္စြမ္းရွိျပီး၊
ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးနဲ႕ ဥပေဒျပဳေရးအင္စတီက်ဴရွင္းေတြက ဒီလိုမူ၀ါဒေတြကို ျပဌာန္းလာေအာင္၊ လက္ခံက်င့္သံုးလာေအာင္ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္စြမ္းရွိတယ္လို႕ ဆိုထားပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေခတ္သစ္ႏိုင္ငံေတာ္ဟာ အရင္းရွင္ လူတန္းစားရဲ႕ လႊမ္းမိုးခ်ဳပ္ကိုင္မွဳကို ခံထားရတဲ့အတြက္ အရင္းရွင္လူတန္းစားရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားကို ေဆာင္က်ဥ္းေပးေနတာျဖစ္တယ္လို႕ ယူဆၾကပါတယ္။
(ခ) Neo-Marxism
Neo-Marxists ေတြက ႏိုင္ငံေတာ္ကို ရွဳျမင္သံုးသပ္ရာမွာ structuralist approach ကို အသံုးျပဳေလ့ရွိပါတယ္။ Structuralists approach အရ ႏိုင္ငံေတာ္ဟာ စီးပြားေရးတည္ျငိမ္မွဳနဲ႕ အရင္းရွင္လူ႕အဖြဲ႕အစည္းေတြရဲ႕ class struggles ေတြအၾကားမွာ ညွိႏွိဳင္းဖို႕အတြက္ ႏိုင္ငံေရးအရ ပါ၀င္ပတ္သက္ရမယ္လို႕ ဆိုထားပါတယ္။ Ernest Mandel ရဲ႕ structuralist thesis အရ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အဓိကတာ၀န္ဟာ အရင္းရွင္လူ႕အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ လူမွဳဖြဲ႕စည္းပံုကို ကာကြယ္ဖို႕နဲ႕ ျပန္လည္ျပင္ဆင္ေရး ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ မူ၀ါဒေတြနဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြကို သူတို႕ရဲ႕
အဓိကတာ၀န္ျဖစ္တဲ့ အရင္းရွင္စနစ္ထိန္းသိမ္း ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ေရး တာ၀န္ကို ၾကည့္ျပီး၊ အရင္းရွင္စနစ္ရဲ႕ ေအးဂ်င့္ေတြအျဖစ္ ယူဆႏိုင္ေၾကာင္း Neo-Marxists ေတြက လက္ခံထားၾကပါတယ္။ Jill S. Quadagno က ႏိုင္ငံေတာ္ဟာ အရင္းရွင္ေတြရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားကို ထိန္းသိမ္းဖို႕ mediating body အေနနဲ႕ တည္ရွိေနျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း ဆိုထားပါတယ္။
(ဂ) Post-Marxism
Post-Marxism ရဲ႕ သီအိုရီဆိုင္ရာ ရည္မွန္းခ်က္က အရင္းရွင္ႏိုင္ငံမ်ားရဲ႕ မူ၀ါဒေရးရာ စြမ္းေဆာင္ရည္ အားနည္းခ်က္မ်ားကို မီးေမာင္းထိုးျပတဲ့ အရင္းရွင္ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုင္ရာ သီအိုရီတရပ္ ေဖာ္ထုတ္ဖို႕ ျဖစ္ပါတယ္။ Marxist နဲ႕ neo-Marxist သီအိုရီေတြက ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာကို အရင္းရွင္စနစ္ တည္ျငိမ္ေအာင္ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္တဲ့ ေအးဂ်င့္အေနနဲ႕သံုးသပ္မွဳေတြ လုပ္ေပမယ့္ Post-Marxism ကေတာ့ အရင္းရွင္လူ႕အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ ေႏွာင္းပိုင္းကာလေတြမွာ ၾကံဳေတြ႕ရတဲ့ crisis tendencies ကို အာရံုထားပါတယ္။ Post-Marxists ေတြက ႏိုင္ငံေတာ္ကို ရွဳျမင္သံုးသပ္ရာမွာ organizational realist approach ကို အသံုးျပဳေလ့ရွိပါတယ္။ organizational realists ေတြက ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာကို နယ္ေျမပိုင္နက္နဲ႕ ျပည္သူလူထုကို ထိန္းခ်ဳပ္ဖို႕နဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအာဏာက်င့္သံုးဖို႕ ဖြဲ႕စည္းထားတဲ့ အဖြဲ႕အစည္းတရပ္အေနနဲ႕ ျမင္ပါတယ္။ organizational realism ရဲ႕ အေျခခံသေဘာတရားက ႏိုင္ငံေတာ္ကို စီမံခန္႕ခြဲသူမ်ားဟာ self-interested maximizers မ်ားျဖစ္ျပီး၊ သက္ဆိုင္ရာ အင္စတီ က်ဴရွင္းရဲ႕ ပါ၀ါၾကီးထြားေရး၊ ထင္ေပၚေက်ာ္ၾကားေရး၊ ခ်မ္းသာၾကြယ္၀ေရးအတြက္ လုပ္ေဆာင္ သူမ်ားျဖစ္တယ္ဆိုတဲ့ အျမင္ကို အေျခခံထားပါတယ္။ organizational realists ေတြက ႏိုင္ငံေတာ္ ဆိုတာကို ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်မွတ္တဲ့ အစုအဖြဲ႕ေတြတင္မဟုတ္ပဲ autonomous organizational actor အျဖစ္ သတ္မွတ္ထားပါတယ္။
ႏိုင္ငံေတာ္၏ အခန္းက႑
ႏိုင္ငံေတာ္နဲ႕ ပတ္သက္ျပီး အနက္အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္ေတြ၊ သီအိုရီသေဘာတရားေတြမွာ ကြဲျပား ျခားနားမွဳရွိသလိုပဲ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အခန္းက႑ (The role of the state) နဲ႕ ပတ္သက္ျပီးေတာ့လဲ ကြဲျပားတဲ့အျမင္ေတြ ရွိပါတယ္။ မင္းမဲ့၀ါဒီေတြ (anarchists) ကလြဲရင္ ႏိုင္ငံေရးေတြးေခၚေလ့လာသူ အမ်ားစုက ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာ အတိုင္းအတာတခုအထိ လိုအပ္ေၾကာင္း လက္ခံထားၾကပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အခန္းက႑ေတြ အေပၚမွာ အေျခခံျပီး ႏိုင္ငံေတာ္ပံုသ႑ာန္ (state forms) ေတြကို minimal state, developmental state, social-democratic state, collectivized state နဲ႕ totalitarian state ဆိုျပီး သ႑ာန္ (၅) မ်ိဳး ခြဲျခားထားပါတယ္။
(၁) Minimal State
Minimal State ဆိုတာ လစ္ဘရယ္၀ါဒီေတြ ေမွ်ာ္မွန္းထားတဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္သ႑ာန္ ျဖစ္ပါတယ္။ Minimal State မွာ လူတဦးခ်င္းစီဟာ လြတ္လပ္မွဳကို အက်ယ္ျပန္႕ဆံုးခံစားရႏိုင္တဲ့ အခြင့္အလမ္းေတြ ရွိမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအျမင္အရ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာ ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ေရးအစု တခုသာျဖစ္ျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အဓိကတာ၀န္ဟာ peace and social order ကို ထိန္းသိမ္းေပးဖို႕ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ John Locke ရဲ႕ အင္မတန္ေက်ာ္ၾကားလွတဲ့ အဆိုအမိန္႕အရဆိုရင္ ႏို္င္ငံေတာ္ဆိုတာ nightwatchman ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ လိုအပ္လာတဲ့အခါ ျပည္သူလူထုကို ၀န္ေဆာင္မွဳေပးရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ Minimal State ရဲ႕ တာ၀န္သံုးရပ္ကို ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္မ်ားက ေဖာ္ျပထားၾကရာမွာ ပထမတာ၀န္က ျပည္တြင္းတရားဥပေဒ စိုးမိုးေရးကို ထိန္းသိမ္းရန္ျဖစ္ျပီး၊ ဒုတိယတာ၀န္ကေတာ့ ႏိုင္ငံသားေတြအၾကားမွာ ခ်ဳပ္ဆိုတဲ့ contract ေတြကို လိုက္နာေစရန္ျဖစ္ပါတယ္။ တတိယတာ၀န္ကေတာ့ ျပည္ပရန္ကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ရန္ ျဖစ္ပါတယ္။ သမိုင္းေၾကာင္းအရ ထင္ရွားတဲ့ Minimal State ေတြကေတာ့ ၁၉ရာစုေခတ္စက္မွဳေတာ္လွန္ေရး ကနဦးပိုင္းကာလက အေမရိကန္ႏိုင္ငံနဲ႕ ယူေကႏိုင္ငံတို႕ပဲျဖစ္ပါတယ္။
(၂) Developmental State
Developmental State ဆိုတာ စက္မွဳက႑တိုးတက္မွဳနဲ႕ စီးပြားေရးဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္မွဳအတြက္ economic life ထဲမွာ ႏိုင္ငံေတာ္က ၀င္ေရာက္ပါ၀င္ပတ္သက္တဲ့ ႏိုင္ငံသ႑ာန္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို စြက္ဖက္မွဳဆိုရာမွာ ဆိုရွယ္လစ္စနစ္သ႑ာန္လိုမ်ိဳး ေစ်းကြက္ကို ႏိုင္ငံေတာ္က ထိန္းခ်ဳပ္တာနဲ႕ မတူပါဘူး။ ႏိုင္ငံေတာ္နဲ႕ အေရးၾကီးတဲ့ economic interests ေတြအၾကားမွာ ပူးတြဲေဆာင္ရြက္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ထင္ရွားတဲ့ ဥပမာကေတာ့ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒုတိယကမၻာစစ္ျပီးကာလမွာ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံရဲ႕ Ministry of International Trade and Industry (MITI) နဲ႕ Bank of Japan တို႕က ပရိုက္ဗိတ္စီးပြားေရး ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳဆိုင္ရာ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ား ခ်မွတ္ရာမွာ ၀င္ေရာက္ကူညီေပးျပီး၊ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံရဲ႕ စီးပြားေရးကို ဦးေမာ့လာေအာင္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ပါတယ္။
အလားတူပါပဲ။ ျပင္သစ္ႏိုင္ငံမွာလဲ လက္၀ဲ၊ လက္ယာ အစိုးရေတြ အားလံုးက စီးပြားေရးစီမံကိန္းေတြ လိုအပ္ေၾကာင္း အသိအမွတ္ျပဳထားၾကျပီး၊ state bureaucracy ကို တိုင္းျပည္ရဲ႕ အမ်ိဳးသား အက်ိဳးစီးပြားကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္တဲ့ custodian အျဖစ္ သတ္မွတ္ထားပါတယ္။ ၾသစၾတီးယားနဲ႕ ဂ်ာမဏီႏိုင္ငံေတြမွာလဲ စီးပြားေရးဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္မွဳအတြက္ ႏိုင္ငံေတာ္နဲ႕ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းၾကီးေတြ အၾကား ပူးတြဲေဆာင္ရြက္တဲ့ 'partnership state' သ႑ာန္ကို အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ အာရွက်ား ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ စီးပြားေရးဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးမွာလဲ transnational competition အတြက္ ႏိုင္ငံေတာ္က စီးပြားေရးမဟာဗ်ဴဟာမ်ား ေရးဆြဲခ်မွတ္ေပးခဲ့တာေတြ ရွိပါတယ္။
(၃) social-democratic state
Developmental state မွာ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ ၀င္ေရာက္ပါ၀င္ပတ္သက္မွဳဟာ စီးပြားေရးဖြံ႕ျဖိဳး တိုးတက္ေရး အတြက္ ျဖစ္ျပီး၊ social-democratic state မွာ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ ၀င္ေရာက္ပါ၀င္ပတ္သက္မွဳဟာ တရားမွ်တမွဳ၊ ညီမွ်မွဳနဲ႕ social justice တို႕အေပၚမွာ အေျခခံတဲ့ social restructuring အတြက္ ျဖစ္ပါတယ္။ ၾသစၾတီးယားနဲ႕ ဆြီဒင္ႏိုင္ငံတို႕မွာ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ ၀င္ေရာက္ပါ၀င္ပတ္သက္မွဳကို developmentalism နဲ႕ social-democracy ႏွစ္မ်ိဳးစလံုးက လမ္းညႊန္ထားပါတယ္။ social-democratic state ဟာ ေမာ္ဒန္လစ္ဘရယ္၀ါဒီေတြနဲ႕ ဒီမိုကရက္တစ္ ဆိုရွယ္လစ္မ်ားက ရည္မွန္းတဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္ သ႑ာန္ ျဖစ္ပါတယ္။ social-democratic state ရဲ႕ အဓိကသြင္ျပင္ လကၡဏာႏွစ္ရပ္ကေတာ့ Keynesianism နဲ႕ social welfare မူ၀ါဒေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ Keynesianism မူ၀ါဒ ရဲ႕ ရည္မွန္းခ်က္က စီးပြားေရးတိုးတက္မွဳနဲ႕ အလုပ္အကိုင္ျမင့္မားမွဳအတြက္ အရင္းရွင္စနစ္ကို စီမံခန္႕ခြဲရန္ ျဖစ္ပါတယ္။ social welfare မူ၀ါဒေတြ က်င့္သံုးလာရျခင္းဟာ ျပည္သူလူထုရဲ႕ social-well beings ကို ျမွင့္တင္ေပးဖို႕ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ social-democratic state ကို လူတဦးခ်င္းရဲ႕ ဘ၀ေတြကို ျမွင့္တင္ေပးႏိုင္တဲ့ 'enabling state' လို႕ သတ္မွတ္ၾကပါတယ္။
(၄) Collectivized state
Developmental state နဲ႕ social-democratic state ေတြက စီးပြားေရးဘ၀မွာ ၀င္ေရာက္ ပါ၀င္ပတ္သက္မွဳေတြ ျပဳလုပ္တာျဖစ္ေပမယ့္၊ Collectivized states ကေတာ့ စီးပြားေရးဘ၀ တခုလံုးကို ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ ထိန္းခ်ဳပ္မွဳေအာက္မွာ သြတ္သြင္းလိုက္တာျဖစ္ပါတယ္။ ဆိုဗီယက္ျပည္ေထာင္စုနဲ႕ အေရွ႕ဥေရာပႏိုင္ငံေတြမွာ ဒီလို ႏို္င္ငံေတာ္သ႑ာန္ေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။ ဒီလိုႏိုင္ငံေတာ္ေတြမွာ command economy စနစ္မ်ား က်င့္သံုးေလ့ရွိပါတယ္။
(၅) Totalitarian state
လူမွဳဘ၀နဲ႕ စီးပြားေရးဘ၀ေတြမွာ ႏိုင္ငံေတာ္ကအလံုးစံု ၀င္ေရာက္ပါ၀င္ပတ္သက္တဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္ သ႑ာန္ ျဖစ္ပါတယ္။ စီးပြားေရးရာမွာတင္ မဟုတ္ပဲ ပညာေရး၊ ယဥ္ေက်းမွဳ၊ ဘာသာေရး၊ မိသားစုဘ၀ စတဲ့ အရာအားလံုးကို ႏိုင္ငံေတာ္က ထိန္းခ်ဳပ္ထားပါတယ္။ Totalitarian state မွာ ျပည္သူလူထုရဲ႕ လွဳပ္ရွားမွဳေတြဟာ အျမဲတေစ ေစာင့္ၾကည့္ခံရျပီး၊ စစ္တပ္နဲ႕ ရဲေတြက လူထုကို ျခိမ္းေခ်ာက္တဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္ယႏၱရားေတြ ျဖစ္ေနတတ္ပါတယ္။ ထင္ရွားတဲ့ ဥပမာေတြအျဖစ္ ဟစ္တလာရဲ႕ ဂ်ာမဏီ နဲ႕ စတာလင္ရဲ႕ ဆိုဗီယက္ျပည္ေထာင္စုတို႕ကို ဥပမာေပးေလ့ရွိၾကပါတယ္။
ႏိုင္ငံေတာ္ႏွင့္ ဂလိုဘယ္လိုင္ေဇးရွင္း
ဂလိုဘယ္လိုင္ေဇးရွင္းျဖစ္စဥ္ စတင္လာခ်ိန္မွာ ဂလိုဘယ္လိုင္ေဇးရွင္းရဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္အေပၚ သက္ေရာက္ မွဳေတြနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး သီအိုရီေတြ ေပၚထြက္လာပါတယ္။ ဂလိုဘယ္လိုင္ေဇးရွင္းဟာ တိုင္းျပည္ေတြရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးလုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာကို ကန္႕သတ္ထိန္းခ်ဳပ္မွဳေတြ ရွိလာတယ္လို႕ အခ်ိဳ႕က ယူဆၾကပါတယ္။ စီးပြားေရးရာ ဂလိုဘယ္လိုင္ေဇးရွင္း (economic globalization) ဟာ လွဳပ္ရွား သြားလာေနတဲ့ ႏိုင္ငံတကာရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံသူေတြကို ႏိုင္ငံငယ္ေတြရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအာဏာရွိသူေတြရဲ႕ upper hand ကို ပို႕ေဆာင္ေပးလိုက္တယ္လို႕လဲ ယူဆခ်က္ေတြ ေပၚထြက္လာပါတယ္။
(၁) Hyperglobalization thesis
Hyperglobalization thesis ရဲ႕ အေျခခံသေဘာတရားကေတာ့ အရင္းအႏွီးမ်ား ေရြ႕လ်ားမွဳ (mobility of capital) ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ တိုင္းျပည္ရဲ႕ စီးပြားေရးမွာ ျပည္ပကုန္သြယ္ေရးမရွိတဲ့ closed national economies ေတြမွာ အရင္းအႏွီးေတြက ျပည္ပကို ေရြ႕လ်ားမွဳ မရွိပါဘူး။ ျပည္တြင္းမွာပဲ ေရြ႕လ်ားစီးဆင္းေနပါတယ္။ ထြက္ေပါက္မရွိပါဘူး။ အစိုးရေတြကေန အခြန္ႏွဳန္း ျမင့္မားစြာ ေကာက္ခံလို႕ ရပါတယ္။ open economy ေတြမွာက်ေတာ့ အရင္းအႏွီးေတြက တိုင္းျပည္ရဲ႕ ျပင္ပကို စရိတ္ အနည္းဆံုးနဲ႕ စီးဆင္းသြားႏိုင္ပါတယ္။
တိုင္းျပည္ေတြရဲ႕ ကြဲျပားျခားနားတဲ့ အခြန္ေကာက္ခံမွဳ စနစ္ေတြကို ကစားျပီး ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳကေနတဆင့္ အျမင့္ဆံုး rate of return ရွိလာေအာင္ လုပ္ယူလို႕ ရလာပါတယ္။ အခြန္ေကာက္ခံမွဳႏွဳန္းမ်ားတဲ့ ႏိုင္ငံေတြကေန နည္းပါးတဲ့ ႏိုင္ငံေတြကို ေရႊ႕ေျပာင္းလို႕ ရပါတယ္။ ထိန္းခ်ဳပ္မွဳမ်ားတဲ့ အလုပ္သမား ေစ်းကြက္ကေန ထိန္းခ်ဳပ္မွဳနည္းတဲ့ ေစ်းကြက္ကို ေရႊ႕ေျပာင္းလို႕ရလာပါတယ္။ ဒီလို အရင္းအႏွီးေတြကို ေရြ႕လ်ားေနျခင္းေၾကာင့္ ဆံုးရွံဳးနစ္နာမွဳကလဲ နည္းပါးပါတယ္။ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳ ျပန္လည္ရုတ္သိမ္းျခင္း (disinvestment) ရဲ႕ costs ကလဲ သုညနီးနီးျဖစ္ပါတယ္။
ဒီအခါမွာ တိုင္းျပည္ေတြအေနနဲ႕ ရင္းႏွီွးျမွဳပ္ႏွံမွဳေတြကို ဆြဲေဆာင္ႏိုင္တဲ့ ႏိုင္ငံေတြျဖစ္ေအာင္ ျပိဳင္ဆိုင္ၾက ရပါတယ္။ တျဖည္းျဖည္းနဲ႕ ႏိုင္ငံျခားရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳ (foreign direct investment) (FDI) အေပၚမွာ ႏိုင္ငံေတာ္က မွီခိုလာရပါတယ္။ ႏိုင္ငံျခားရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံသူေတြ အျခားႏိုင္ငံကို ေရႊ႕ေျပာင္း မသြားေအာင္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳ အခြင့္အလမ္းေတြကို ဖန္တီးေပးလာရပါတယ္။ Neo-Darwinian survival of the fittest သေဘာတရားအရ ႏိုင္ငံေတာ္ဟာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳကို ဆြဲေဆာင္မွဳေတြ၊ တင္းၾကပ္မွဳမရွိတဲ့ အလုပ္သမား ေစ်းကြက္ေတြနဲ႕ ေပ်ာ့ေပ်ာင္းညင္သာတဲ့ ပတ္၀န္းက်င္ဆိုင္ရာ ဥပေဒေတြကို ဖန္တီးျပီး၊ ႏိုင္ငံျခား ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳ တည္တံ့ခိုင္မာလာေအာင္ လုပ္ေဆာင္လာရပါတယ္။ ဒီအခါမွာ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ တာ၀န္ဟာ ျပည္သူလူထုရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ဖို႕ မဟုတ္ေတာ့ပဲ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳမ်ားကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ဖို႕ ျဖစ္သြားပါတယ္။
(၂) Dual Convergence thesis
Hyperglobalization thesis က ရိုးရွင္းတဲ့ convergence ကိုသာ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ ႏိုင္ငံတိုင္းရဲ႕ စီးပြားေရးအေဆာက္အအံုေတြဟာ ဂလိုဘယ္လိုင္ေဇးရွင္းေၾကာင့္ ေပၚေပါက္လာတဲ့ ဘံုဖိအားေတြကို ၾကံဳေတြ႕ၾကရျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္အေနနဲ႕ အမီွအခိုကင္းတဲ့ mediating role မရွိပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ convergence ဟာ ျပီးျပည့္စံုနဲ႕ သတင္းအခ်က္၊ ဆီေလ်ာ္မွဳရွိတဲ့ လွဳပ္ရွားမွဳနဲ႕ Darwinian competition တို႕ တည္ရွိတယ္လို႕ assumption ထားပါတယ္။ institutions ေတြကို ထည့္သြင္းစဥ္းစားျခင္း မျပဳပါဘူး။ ျဗိတိန္နဲ႕ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု စတဲ့ လစ္ဘရယ္စီးပြားေရး အေဆာက္အအံုေတြကို ကိုယ္စားျပဳ ပါတယ္။
Dual Convergence thesis ကေတာ့ ဂလိုဘယ္လိုင္ေဇးရွင္းကို ႏိုင္ငံေတာ္က တုန္႕ျပန္ရာမွာ mediating role အျဖစ္ ပါ၀င္တဲ့ institutions ေတြကို ထည့္သြင္းစဥ္းစားထားပါတယ္။ ဂလိုဘယ္လိုင္ေဇးရွင္းက ဘံုဖိအားေတြကို ေပၚထြက္လာေစခ်ိန္မွာ ဒါေတြကို အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြက refracted လုပ္ျပီး၊ dual convergence ျဖစ္ပြားေစတယ္လို႕ ယူဆျပီး၊ ဆီြဒင္နဲ႕ နယ္သာလန္ႏိုင္ငံ စတဲ့ Coordinated Market Economies ေတြမွာ ျဖစ္ပြားေလ့ရွိတယ္လို႕ ဆိုထားပါတယ္။ ဂလိုဘယ္ လိုင္ေဇးရွင္းက အင္စတီက်ဴရွင္းေတြကို ေပးေလ့ရွိတဲ့ ဖိအားေတြကေတာ့ ဘတ္ဂ်က္စီမံခန္႕ခြဲမွဳ၊ အလုပ္သမားေစ်းကြက္နဲ႕ ေငြေၾကးေဖာင္းပြမွဳဆိုင္ရာ ဖိအားေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
(၃) ကမၻာ့ေရးရာျပႆနာမ်ားႏွင့္ ႏိုင္ငံေတာ္စြမ္းပကား
Hyperglobalization thesis နဲ႕ Dual Convergence thesis ေတြဟာ convergence ကိုသာ principal actor အျဖစ္ သတ္မွတ္ထားတယ္လို႕ ျငင္းဆိုခ်က္မ်ား ထြက္လာျပီး၊ စီးပြားေရးရာ ဂလိုဘယ္လိုင္ေဇးရွင္း
ကိုသာ လက္ရွိႏိုင္ငံေတြ ရင္ဆိုင္ေနရတဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ စြမ္းပကားနဲ႕ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာဆိုင္ရာ အခန္းက႑ ေလ်ာ့က်လာျခင္းရဲ႕ key determinant အျဖစ္ သတ္မွတ္ခ်က္ေတြ ေပၚထြက္လာပါတယ္။ ဂလိုဘယ္လိုင္ေဇးရွင္းကေန ေပၚထြက္လာတဲ့ ကမၻာ့ေရးရာ ျပႆနာေတြကို ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတဲ့ ႏိုင္ငံေရးယူနစ္တခုတည္းနဲ႕ ေျဖရွင္းႏိုင္ဖို႕ စြမ္းပကားေတြ ေလ်ာ့က်လာေၾကာင္း ေထာက္ျပ ေျပာဆိုခ်က္ေတြ ရွိလာပါတယ္။ ဒီလို ေထာက္ျပခ်က္ေတြထဲမွာ ထင္ရွားတာကေတာ့ tragedy of the commons ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ပထမဦးဆံုး ေထာက္ျပတာကေတာ့ Garrett Hardin ဆိုသူျဖစ္ျပီး၊ တိုင္းျပည္ေတြနဲ႕ စီးပြားေရးေကာ္ပိုေရးရွင္းေတြအေနနဲ႕ unilateral environmental action ေတြကို တာ၀န္မယူပဲ၊ ဒီအတိုင္းသာ ဆက္သြားမယ္ဆိုရင္ environmental degradation ျပႆနာကို ရင္ဆိုင္ရမွာျဖစ္ေၾကာင္း (၁၉၆၈) ခုႏွစ္မွာ ေရးသားတင္ျပခဲ့ဖူးပါတယ္။ ဒါကို ကာကြယ္ဖို႕အတြက္ ႏိုင္ငံေတြက လိုက္နာရမယ့္ စည္းမ်ဥ္းေတြကို ေဖာ္ေဆာင္ေပးမယ့္ ႏိုင္ငံတကာ ေအဂ်င္စီ တခုလိုအပ္ပါတယ္။
ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတဲ့ ရွဳေထာင့္ကေန ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ေတာ့ ဒီလိုႏိုင္ငံတကာ ေအဂ်င္စီက ခ်မွတ္လိုက္တဲ့ စည္းမ်ဥ္းေတြကို လိုက္နာဖို႕က ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အခန္းက႑ကို ေလွ်ာ့ခ်လိုက္ရသလို ျဖစ္ေနပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ ဂလိုဘယ္လိုင္ေဇးရွင္းက ျမွင့္တင္ေပးလိုက္တဲ့ ဒီလိုကမၻာ့ေရးရာ ျပႆနာေတြကို ႏိုင္ငံေတာ္စြမ္းပကား တခုတည္းနဲ႕ကလဲ ေျဖရွင္းလို႕ မရႏိုင္ဘူး ျဖစ္လာပါတယ္။ ကမၻာ့ျပႆနာေတြကို မေျဖရွင္းႏိုင္တဲ့အခါ ကမၻာ့ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရးနဲ႕ လူမွဳေရးရာေတြမွာ catastrophe ျဖစ္လာပါေတာ့တယ္။
(၄) New medievalism
New medievalism ဆိုတဲ့ သေဘာတရားကို Hedley Bull ဆိုသူက The Anarchical Society ဆိုတဲ့စာအုပ္ထဲမွာ ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ globalised world ျဖစ္လာတာနဲ႕အမွ် ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာက ေလ်ာ့နည္းလာျပီး၊ ႏိုင္ငံတကာစနစ္ဟာ ႏိုင္ငံေရးလုပ္ပိုင္ခြင့္ အာဏာေတြကို ဘာသာေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြ၊ အင္ပါယာေတြ၊ ျမိဳ႕ျပႏိုင္ငံေတြ စတဲ့ non-territorial and overlapping agents ေတြက က်င့္သံုးတဲ့ medieval ပံုစံနဲ႕ ဆင္တူလာေၾကာင္း New medievalism က ေဖာ္ျပထားပါတယ္။
New medievalism သေဘာတရားရဲ႕ ဥပမာေတြကေတာ့ အီးယူ၊ အာဆီယံစတဲ့ ေဒသဆိုင္ရာ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားရဲ႕ အင္အားၾကီးမားလာမွဳနဲ႕ စေကာ့တလန္၊ Catalonia စတဲ့ sub-national governments ေတြ ေပၚထြက္လာျခင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေၾကးစားစစ္တပ္ကုမၸဏီမ်ား၊ ႏိုင္ငံတကာ
ေကာ္ပိုေရးရွင္းမ်ားနဲ႕ ကမၻာ့ဘာသာေရးလွဳပ္ရွားမွဳမ်ား ေပၚထြက္လာျခင္းဟာလဲ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အခန္းက႑ကို ေလ်ာ့က်လာေစပါတယ္။
New medievalists ေတြက ဂလိုဘယ္လိုင္ေဇးရွင္းျဖစ္စဥ္ဟာ ကမၻာ့အုပ္စိုးမွဳစနစ္ (global governance) ကို ေပၚထြက္လာေစတယ္လို႕ ဆိုၾကပါတယ္။ ႏိုင္ငံအခ်င္းခ်င္း မဟာမိတ္ျပဳထားတဲ့ အဖြဲ႕အစည္း (ဥပမာ- ဥေရာပသမဂၢ၊ အာဆီယံ၊ ကမၻာ့ကုလသမဂၢ စသည္မ်ား) ေတြ ကမၻာ့ျပႆနာရပ္မ်ားကို ပူးေပါင္းေျဖရွင္းရာက ေပၚထြက္လာတဲ့ ပရိုက္ဗိတ္ ပါ၀ါက ႏိုင္ငံေတာ္ပါ၀ါထက္ ပိုျပီး အင္အားၾကီးမားလာေၾကာင္း ေထာက္ျပေျပာဆိုၾကပါတယ္။
ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္း (state failure)
ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတဲ့ သေဘာတရားေပၚမွာ အေျခခံျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္ေတြ တည္ေထာင္လာၾကတာေၾကာင့္ ကမၻာေပၚမွာ ႏိုင္ငံေတာ္ အမ်ားအျပား ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတာ္ေတြက အင္အားၾကီးမားလာျပီး အင္အားၾကီးမားေသာႏိုင္ငံမ်ား (strong states) ေတြ ျဖစ္လာၾကသလို၊ အခ်ိဳ႕ ႏိုင္ငံေတာ္ေတြက် ေတာ့ အားနည္းေသာ ႏိုင္ငံမ်ား (weak states) ေတြ ျဖစ္လာပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတာ္ေတြ က်ေတာ့လဲ က်ရွံဳးေသာ ႏိုင္ငံမ်ား (failed states) ေတြ ျဖစ္သြားၾကျပီး၊ ႏိုင္ငံအခ်ိဳ႕ကေတာ့ ျပိဳလဲေသာႏိုင္ငံမ်ား (collapsed states) ေတြ ျဖစ္သြားၾကပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြဟာဆိုရင္ အားၾကီးေသာ ႏိုင္ငံအဆင့္ကို မရပဲ၊ လြတ္လပ္ေရးရစကတည္းက အားနည္းေသာႏိုင္ငံအဆင့္မွာပဲ ရွိျပီး၊ တျဖည္းျဖည္းနဲ႕ က်ရွံဳးေသာ ႏိုင္ငံအဆင့္ကို ေရြ႕ေလ်ာသြားရာကေန ျပိဳလဲမွဳအထိ ျဖစ္သြားတာေတြလဲ ရွိပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြ က်ေတာ့လဲ အားနည္းေသာႏိုင္ငံအဆင့္မွာပဲ ဆယ္စုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ရပ္တန္႕ေနပါတယ္။ဆိုမားလီးယား၊ကြန္ဂို၊လိုက္ေဘးရီးယားနဲ႕ ေဘာ့စနီးယားစတဲ့ ႏိုင္ငံေတြဟာ က်ရွံဳးျပီး၊ ျပိဳလဲသြားတဲ့ ႏိုင္ငံေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီႏိုင္ငံေတြမွာ ဗဟိုအစိုးရရဲ႕ ရပ္တည္ႏိုင္မွဳ ရပ္တန္႕သြားျပီး၊ ျပည္သူလူထု အေပၚမွာ အစိုးရတာ၀န္ေက်ျပြန္ေအာင္ ထမ္းေဆာင္ႏိုင္ျခင္း မရွိတဲ့အထိ ျဖစ္သြားခဲ့ပါတယ္။
ႏိုင္ငံေတာ္ကို တာ၀န္ယူထားရတဲ့ အစိုးရတရပ္ဟာ ျပည္သူလူထုအတြက္ ပံ့ပိုးေပးရမယ့္ လုပ္ငန္းတာ၀န္ ေတြကို မထမ္းေဆာင္ႏိုင္တဲ့အခါ ႏိုင္ငံေတာ္အားနည္းျခင္းနဲ႕ က်ရွံဳးျခင္းေတြ ျဖစ္ပြားတတ္ပါတယ္။ ဒီလိုအားနည္းျခင္းနဲ႕ က်ရွံဳးျခင္း ျဖစ္လာတဲ့ လကၡဏာရပ္ေတြကေတာ့ စီးပြားေရးတည္ျငိမ္မွဳမရွိျခင္း၊ ပညာေရးႏွင့္ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မွဳမ်ား အားနည္းျခင္း၊ ရာဇ၀တ္မွဳႏွင့္ အၾကမ္းဖက္မွဳမ်ား ထူေျပာျခင္း စတာေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလကၡဏာရပ္ေတြရွိေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ အစိုးရရဲ႕ ဖိႏွိပ္မွဳ ယႏၱရား ကပါ ေပါင္းစပ္လာတဲ့အခါ လက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡေတြ ေပၚထြက္လာတတ္ပါတယ္။ ဒီလို ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္ပြားရာက စစ္ေျပးဒုကၡသည္မ်ား မ်ားျပားလာျခင္း၊ ေရရွည္အစာေရစာ ျပတ္လပ္မွဳ ျဖစ္ျခင္း၊ စီးပြားေရးအေဆာက္အအံုျပိဳလဲျခင္း၊ ျပည္သူအမ်ား ေသေၾကပ်က္စီးျခင္း၊ ေရာဂါဘယဆိုးမ်ား တိုးပြားျခင္း စတာေတြပါ ထပ္ဆင့္ျဖစ္ပြားလာတတ္ပါတယ္။ အဆိုပါအေျခအေနမွာ သက္ဆိုင္ရာ အစိုးရေတြက ဖိႏွိပ္မွဳယႏၱရားကို ရပ္တန္႕ျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္ကို ျပန္လည္တည္ေဆာက္ေရး ၾကိဳးပမ္းႏိုင္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒီလိုလုပ္ေဆာင္မွဳမရွိရင္ ႏိုင္ငံေတာ္ဟာ failed states အဆင့္ကို ေရာက္သြားရာက၊
collapsed states အထိ ျဖစ္သြားတတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ လုပ္ကိုင္ေဆာင္ရြက္ႏိုင္မွဳ စြမ္းရည္ နဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးမွဳဟာ တိုက္ရိုက္ ဆက္စပ္မွဳ ရွိတယ္လို႕ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။
ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္းကို ေလ့လာတဲ့ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ေတြက ရွဳေထာင့္သံုးမ်ိဳးကေန ေလ့လာ ထားၾကပါတယ္။ ပထမရွဳေထာင့္ကေတာ့ ႏိုင္ငံတကာစနစ္မွာ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ macro-level changes ေတြကို အာရံုစိုက္ျပီး၊ ဒုတိယရွဳေထာင္ကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္- လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတို႕အၾကားက ဆက္ဆံေရး (state–society relations) ကို အထူးျပဳေလ့လာထားပါတယ္။ တတိယရွဳေထာင့္ကေတာ့ အုပ္စုမ်ား အၾကားက မဟာဗ်ဴဟာဆက္ႏြယ္မွဳ (micro-level strategic interactions) ေတြကို အာရံုစိုက္ ထားပါတယ္။
(၁) Macro-level perspectives
ႏိုင္ငံေတာ္တည္ေဆာက္ျခင္း (state building) ရဲ႕ အဓိက သြင္ျပင္လကၡဏာေတြျဖစ္တဲ့ ႏိုင္ငံေရးစြမ္းေဆာင္မွဳ၊ ႏိုင္ငံေရးတရား၀င္မွဳနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးလုပ္ပိုင္ခြင့္
အာဏာရွိမွဳ စတာေတြ ဖြံ႕ျဖိဳး တိုးတက္ေရးဟာ linear process မဟုတ္ပါဘူး။ အေျခအေနေတြ ေျပာင္းလဲတာနဲ႕အမွ် ဒီသြင္ျပင္ လကၡဏာေတြရဲ႕ ဖြံျဖိဳးတိုးတက္မွဳေတြကလဲ ေနာက္ျပန္ဆုတ္သြားႏိုင္ပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ system structureမွာ ေျပာင္းလဲသြားတဲ့အခါ ႏိုင္ငံေတာ္တည္ေဆာက္ျခင္းကို သက္ေရာက္မွဳႏွစ္မ်ိဳး ျဖစ္ပြားႏိုင္ ပါတယ္။ အင္ပါယာၾကီးေတြ က်ရွံဳးသြားတဲ့အခါ တဘက္မွာႏိုင္ငံတကာစနစ္ကို မွီခိုတဲ့ အားနည္းေသာ ႏိုင္ငံမ်ား ေပၚထြက္လာျပီး၊ အျခားတဘက္မွာလဲ စီးပြားေရးစနစ္ေျပာင္းလဲမွဳေတြ ျဖစ္ေပၚလာတတ္ ပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ ေဖာ္ျပရရင္ ၁၉ ရာစုတုန္းက စပိန္အင္ပါယာ က်ရွံဳးသြားခ်ိန္မွာ ေတာင္အေမရိကမွာ ႏိုင္ငံမ်ားစြာ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ ပထမကမၻာစစ္ျပီး ကာလမွာတုန္းကလဲ ရုရွား၊ ၾသစၾတီးယား-ဟန္ေဂရီနဲ႕ Ottoman အင္ပါယာတို႕ ျပိဳက်ျပီး၊ ဥေရာပမွာ ႏိုင္ငံမ်ားစြာေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒုတိယကမၻာစစ္ျပီးကာလမွာ ဘယ္လ္ဂ်ီယံ၊ ေဟာ္လန္၊ ျပငသစ္၊ ျဗိတိသွ်နဲ႕ ေပၚတူဂီအင္ပါယာေတြ ျပိဳက်ျပီး၊ အာရွနဲ႕ အာဖိရိကတိုက္မွာ ႏိုင္ငံမ်ားစြာ ေပၚထြက္ လာခဲ့ပါတယ္။ ဆိုဗီယက္ယူနီယံၾကီး ျပိဳလဲသြားခ်ိန္မွာလဲ အာရွအလယ္ပိုင္းနဲ႕ အေရွ႕ဥေရာပတို႕မွာ ႏိုင္ငံမ်ားစြာ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။
ဒီလို systemic transitions ေတြေၾကာင့္၊ ႏိုင္ငံမ်ားစြာ ေပၚထြက္လာခဲ့သလို နယ္ေျမပိုင္နက္နဲ႕ လူမ်ိဳးစုအေရးစတာေတြေပၚမွာ မူတည္တဲ့ ပဋိပကၡမ်ားစြာလဲ ေပၚေပါက္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒုတိယကမၻာစစ္ျပီး ကာလနဲ႕ ဆိုဗီယက္ယူနီယံၾကီး ျပိဳလဲျပီးခ်ိန္မွာ ေပၚထြက္လာတဲ့ ႏိုင္ငံေတြကို ဦးေဆာင္တဲ့ ႏိုင္ငံေခါင္းေဆာင္ေတြမွာ ျပႆနာသံုးရပ္ကို ရင္ဆိုင္ခဲ့ရပါတယ္။ ပထမျပႆနာကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ နယ္ေျမပိုင္နက္ကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ရမယ့္ ျပႆနာျဖစ္ျပီး၊ ႏိုင္ငံငယ္ေတြ၊ ႏိုင္ငံသစ္ေတြ ျဖစ္တာေၾကာင့္ က်ဴးေက်ာ္ရန္စခံရမွဳေတြနဲ႕ နယ္ေျမပိုင္နက္အျငင္းပြားမွဳေတြကို ရင္ဆိုင္ေျဖရွင္း ၾကရပါတယ္။ ဒုတိယ ျပႆနာကေတာ့ ႏိုင္ငံတြင္းမွာ ရွိေနတဲ့ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းေတြက လူမ်ိဳးေရး၊ ဘာသာေရး ကြဲျပားမွဳ မ်ားျပားျပီး၊ ပဋိပကၡျဖစ္ႏိုင္ေခ် မ်ားျပားေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ဆံုး ျပႆနာၾကီးကေတာ့ ႏိုင္ငံေခါင္းေဆာင္အမ်ားစုဟာ လြတ္လပ္ေရးလွဳပ္ရွားမွဳေတြ၊ ေတာ္လွန္ေရးေတြက ေခါင္းေဆာင္ေတြျဖစ္တာေၾကာင့္၊ စစ္ေရးနဲ႕ ေတာ္လွန္ေရး အေတြ႕အၾကံဳမ်ားသာရွိျပီး ဒီမိုကေရစီ ယဥ္ေက်းမွဳရွိတဲ့ တိုင္းျပည္တည္ေထာင္မွဳဆိုင္ရာ၊ ႏိုင္ငံအုပ္ခ်ဳပ္ေရးဆိုင္ရာ အသိပညာေတြနဲ႕ အေတြ႕အၾကံဳေတြ မရွိၾကတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီျပႆနာေတြက ႏိုင္ငံေတြကို weak states အဆင့္မွာ ဆယ္စုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ရပ္တန္႕ေနေစရံုသာမက၊ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြကို failed states အဆင့္အထိ ေရာက္ရွိသြားေစခဲ့ပါတယ္။
လြတ္လပ္ေရးရျပီးစ ႏိုင္ငံေတြမွာ ျဖစ္ပြားေလ့ရွိတဲ့ လူမ်ိဳးေရးအေျချပဳ ပဋိပကၡေတြဟာ ကိုလိုနီစနစ္ရဲ႕ အေမြဆိုးေတြျဖစ္ေၾကာင္း ေထာက္ျပေျပာဆိုၾကတဲ့ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ေတြလဲ ရွိပါတယ္။ ကိုလိုနီလက္ေအာက္ခံ ႏိုင္ငံေတြမွာ ေတာင္ေပၚေျမျပန္႕ဆိုင္ရာ၊ အေရွ႕အေနာက္ဆိုင္ရာ၊ ေတာင္ေျမာက္ဆိုင္ရာ ခြဲျခားအုပ္ခ်ဳပ္မွဳေတြ ရွိတတ္ျပီး၊ ႏိုင္ငံေရးပါ၀ါေတြကို ေဒသဆိုင္ရာကြဲျပားမွဳေပၚမွာ ခြဲျခားေပးအပ္ ေလ့ရွိပါတယ္။ ကိုလိုနီအင္ပါယာေတြ ျပိဳက်ျပီး၊ လြတ္လပ္ေရးေပးခ်ိန္ေတြမွာလဲ ေျမပံုေတြေပၚမွာ နယ္ေျမေတြ ခြဲျခားျပီး၊ လြတ္လပ္ေရးေပးခဲ့တာေတြ ရွိပါတယ္။ အခ်ိဳ႕အာရွနဲ႕ အာဖရိကႏိုင္ငံေတြမွာဆိုရင္ လူမ်ိဳးစုတခုထဲတင္ နယ္နိမိတ္ထိစပ္ေနတဲ့ ႏိုင္ငံႏွစ္ခုထဲမွာ ကြဲျပားစြာ ေရာက္ရွိေနတတ္ပါတယ္။ ဒီလိုနယ္ေျမခြဲျခားသတ္မွတ္မွဳေတြ၊ ႏိုင္ငံေရးပါ၀ါခြဲျခားေပးအပ္ထားမွဳေတြေၾကာင့္ လြတ္လပ္ေရးရျပီးခ်ိန္မွာ လူမ်ိဳးစုကြဲျပားမွဳဆိုင္ရာ ပဋိပကၡေတြ၊ သက္ဆိုင္ရာ နယ္ေျမေဒသေပၚမွာ အေျခခံျပီး လြတ္လပ္ေရး ေတာင္းဆိုမွဳေတြ ျဖစ္ပြားလာပါတယ္။ ဒါနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Charles Alao ဆိုသူက အာဖရိကတိုက္မွာ ပဋိပကၡျဖစ္ပြားတဲ့ အားနည္းေသာႏိုင္ငံမ်ား ေပၚထြက္လာျခင္းဟာ ကိုလိုနီစနစ္ ေၾကာင့္ျဖစ္ေၾကာင္း အတိအလင္း ထုတ္ေဖာ္ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ ကိုလိုနီစနစ္က ေသြးခြဲထားတဲ့ လူမ်ိဳးေရး၊ ႏိုင္ငံေရးနဲ႕ ဘာသာေရး အုပ္စုေတြအၾကားမွာ common sense of citizenship တည္ေဆာက္ဖို႕ ခဲယဥ္းတာေၾကာင့္ ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္ပြားလာရျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္းမ်ား ျဖစ္ပြား ခဲ့ရေၾကာင္း ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။
ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္းျဖစ္ပြားေစတဲ့ ေနာက္ထပ္အခ်က္တခ်က္ကေတာ့ စီးပြားေရးစနစ္ ေျပာင္းလဲမွဳမ်ား ျဖစ္ပါတယ္။ စီးပြားေရးအေျခအေနေတြဟာ ႏိုင္ငံေရးနဲ႕ လူမွဳေရးအေျခအေနေတြကို လႊမ္းမိုးႏိုင္ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ စီးပြားေရးရာ တန္းတူညီမွ်မွဳ (economic equity) ဟာ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးမွဳနဲ႕ဆိုင္တဲ့ အေရးျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Gurr နဲ႕ Duvall ဆိုသူတို႕က ႏိုင္ငံေတာ္အတြင္းမွာ စီးပြားေရးနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးလုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာေတြကို ညီမွ်စြာ ခြဲေ၀မွဳ မရွိရင္ ျငိမ္းခ်မ္းေရးတည္ေဆာက္ဖို႕ ခက္ခဲေၾကာင္း ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။ တိုင္းျပည္မွာ ဆင္းရဲခ်မ္းသာကြာဟမွဳၾကီးမားျပီး၊ စီးပြားေရးလုပ္ပိုင္ခြင့္မ်ားကို အစိုးရျဖစ္ေစ၊ လူတန္းစားတရပ္ကျဖစ္ေစ၊ စစ္တပ္က ျဖစ္ေစ လက္၀ါးၾကီးအုပ္ထားမွဳေတြ ရွိေနခဲ့ရင္ ပုန္ကန္မွဳနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးမတည္ျငိမ္မွဳေတြက မလြဲမေသြျဖစ္လာႏိုင္ေၾကာင္း ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္မ်ားက ေလ့လာေတြ႕ရွိခဲ့ၾကပါတယ္။
(၂) Intermediate perspectives: state–society relations
ဒီရွဳေထာင့္က ျပည္တြင္းဖိအားမ်ားေၾကာင့္ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးရျခင္းကို အထူးျပဳေလ့လာထားပါတယ္။ ဒီရွဴေထာင့္အရ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္းဟာ political order ကို ႏိုင္ငံတြင္းမွာ မွီတင္းေနထိုင္တဲ့ ျပည္သူေတြက အသိအမွတ္မျပဳျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံမွာရွိတဲ့ ႏိုင္ငံသားေတြအခ်င္းခ်င္း စည္းလံုးညီညြတ္စြာ အတူတကြယွဥ္တြဲေနထိုင္ဖို႕အတြက္ အားလံုးကလက္ခံထားတဲ့ national identity လိုအပ္ပါတယ္။ ဒါမွသာ လူမ်ိဳးေရး၊ ဘာသာေရးကြဲျပားျခားနားတဲ့ အုပ္စုေတြအၾကားမွာ inter-group cooperation ရွိလာမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို national identity ေပ်ာက္ကြယ္လာရင္ state-society relations ပ်က္ျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။
ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Douglas Dearth ဆိုသူက ႏိုင္ငံေတာ္ကို အုပ္ခ်ဳပ္တဲ့အစိုးရအေနနဲ႕ (basic obligations of statehood) ကို ျပည္သူေတြအတြက္ မပံ့ပိုးေပးႏိုင္ရင္ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္း ျဖစ္တတ္ တယ္လို႕လဲ ဆိုထားပါတယ္။ အစိုးရဟာ internal order ရွိလာေအာင္ ထိန္းသိမ္းႏိုင္ျခင္း၊ external aggression ကို တြန္းလွန္ႏိုင္ျခင္း မျပဳလုပ္ႏိုင္ရင္ state-society relations ပ်က္သြားတတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Pauline Baker နဲ႕ John Ausink ဆိုသူတို႕က ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္းဟာ အစိုးရယႏၱရားပ်က္ယြင္းျခင္းမွာ အစျပဳေၾကာင္း ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။ အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားဟာ ျပည္သူလူထုရဲ႕ လိုအပ္ခ်က္ေတြကို ပံ့ပိုးႏိုင္ျခင္း မရွိေတာ့တဲ့အခါ၊ တိုင္းျပည္တြင္းမွာ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ၊ ေက်းလက္ေဒသမွ အေျမာက္အျမားစြန္႕ခြာမွဳ၊ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ ပ်က္ယြင္းမွဳ၊ စီးပြားေရး အခြင့္ အလမ္း တန္းတူညီမွ် မရွိမွဳေတြ ျဖစ္ပြားလာျပီး၊ လူထုက ႏိုင္ငံေတာ္ကို အယံုအၾကည္ ကင္းမဲ့လာ ပါတယ္။ ဒီအခါမွာ ႏိုင္ငံေတာ္ျဖစ္တည္မွဳကို အသိအမွတ္ျပဳမွဳ က်ဆင္းလာျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္ က်ရွံဳးျခင္း ျဖစ္ပြားေစႏိုင္ေၾကာင္း ေထာက္ျပေရးသားခဲ့ၾကပါတယ္။
ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးမွဳဟာ အစိုးရရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးစနစ္အေပၚမွာလဲ မူတည္ေၾကာင္း အခ်ိဳ႕ပညာရွင္မ်ားကဆိုထားၾကပါတယ္။ Paul Brass နဲ႕ Atul Kohli ဆိုသူတို႕က လက္နက္ကိုင္ပုန္ကန္မွဳမ်ားနဲ႕ လူထုတိုက္ပြဲမ်ား ျဖစ္ပြားလာရျခင္းဟာ လူထုရဲ႕ လွဳပ္ရွားမွဳေတြကို အစိုးရက ကိုင္တြယ္ပံုမွာ မူတည္ေၾကာင္း ေထာက္ျပထားခဲ့ပါတယ္။ အစိုးရဟာ ႏိုင္ငံသူ၊ ႏိုင္ငံသားရဲ႕ လိုအပ္ခ်က္ေတြကို ပံ့ပိုး ေပးျခင္း မရွိရံုသာမက၊ ျပည္သူလူထုရဲ႕ အသက္အိုးအိမ္စည္းစိမ္လံုျခံဳေရးကိုပါ ျခိမ္းေခ်ာက္ လာတယ္လို႕ လူထုက ယူဆလာတဲ့အခ်ိန္မွာ state-society relations ကို ထိခိုက္ျပီး လက္နက္ကိုင္ ပုန္ကန္မွဳ ျဖစ္ပြား တတ္ပါတယ္။ လူမ်ိဳးစုတခုကို ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမွဳေရးအရ အေရးေပးျခင္းဟာလဲ အျခား လူမ်ိဳးစုေတြရဲ႕ ေတာ္လွန္ေရးလွဳပ္ရွားမွဳေတြကို ျဖစ္ပြားေစတတ္ပါတယ္။ ရ၀မ္ဒါနဲ႕ ဘူရန္ဒီ ႏိုင္ငံေတြမွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ပဋိပကၡေတြဟာ လူမ်ိဳးစုေရးရာ မူ၀ါဒ (ethnic policies) ေတြမွာ အေျခခံခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။
(3)Micro-level perspectives
ဒီရွဴေထာင့္က လူတဦးခ်င္းနဲ႕ အုပ္စုေရးရာ ပဋိပကၡေတြေၾကာင့္ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္း ျဖစ္ပြားတတ္ တာေတြကို အထူးျပဳေလ့လာထားပါတယ္။ လူတဦးခ်င္းနဲ႕ လူအုပ္စုေတြကို လူတခ်ိဳ႕က ဆြဲေဆာင္ စည္းရံုးျပီး၊ အျခားအုပ္စု၀င္မ်ားကို မုန္းတီးလာေအာင္၊ ေၾကာက္ရြံ႕လာေအာင္ ျပဳလုပ္တာေတြ ရွိတတ္ ပါတယ္။ အဲဒီကေနတဆင့္ အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္မွဳမ်ား၊ လူမ်ိဳးတုန္း သတ္ျဖတ္မွဳမ်ားကို ဦးတည္ သြားေစႏိုင္ပါတယ္။ micro-level ရွဴေထာင့္အရ ဆက္ႏြယ္မွဳျဖစ္စဥ္ ႏွစ္ရပ္ရွိပါတယ္။ ပထမ ျဖစ္စဥ္က လက္နက္ကိုင္အင္အားစုမ်ားနဲ႕ အုပ္စုမ်ားအၾကားက ဆက္ႏြယ္မွဳျဖစ္စဥ္ျဖစ္ျပီး၊ ဒုတိယျဖစ္စဥ္ ကေတာ့ လက္နက္ကိုင္အင္အားစုမ်ား၊ အုပ္စုမ်ားနဲ႕အၾကမ္းဖက္မွဳရဲ႕ ဦးတည္လမ္းေၾကာင္းကို ေျပာင္းလဲ ေစႏိုင္ေသာ ျပင္ပအင္အားစုမ်ားအၾကားက ဆက္ႏြယ္မွဳေတြျဖစ္ပါတယ္။ ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ ‘emerging anarchy’ ဆိုတဲ့ ျပႆနာရွိတတ္ပါတယ္။ မင္းမဲ့စရိုက္ဆန္ဆန္ ျပဳက်င့္မွဳေတြ ေပၚေပါက္လာတာျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုေပၚေပါက္လာရင္ အုပ္စုဖြဲ႕ရန္ျပဳမွဳေတြ ေပၚထြက္လာျပီး၊ အၾကမ္း ဖက္ တိုက္ခိုက္မွဳေတြ ျဖစ္ပြားလာတတ္ပါတယ္။
ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Beverly Crawford နဲ႕ Ronnie Lipschutz ဆိုသူတို႕က ဖိႏွိပ္ခ်ဳပ္ခ်ယ္မွဳရွိတဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားဟာ political space တခုကို ေပၚထြက္ေစႏိုင္ေၾကာင္း ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။ ဒီ political space ကို မင္းမဲ့၀ါဒီအခ်ိဳ႕က အသံုးခ်မွဳရွိလာတဲ့အခါ inter-group violence ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဒီလိုျဖစ္ပြားလာခ်ိန္မွာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားက အုပ္စုတခုတည္းကိုပဲ ဦးစားေပးလာတဲ့အခါ အျခားအုပ္စု တခုက ႏိုင္ငံေတာ္အေပၚ ယံုၾကည္မွဳကင္းမဲ့လာပါတယ္။ တတိယအစုအဖြဲ႕ (ဥပမာ- ႏိုင္ငံတကာ)ရဲ႕ လံုျခံဳေရး အာမခံခ်က္ကို ေတာင္းဆိုမွဳရွိလာပါတယ္။ ဒီလိုလံုျခံဳေရးအာမခံခ်က္ မရရွိတဲ့အခါ ပဋိပကၡ ၾကီးမားလာျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္း ျဖစ္ပြားေစတတ္ပါတယ္။
ဒုတိယဆက္ႏြယ္မွဳျဖစ္စဥ္ကေတာ့ belligerents ေတြနဲ႕ conflict dynamics ကို လႊမ္းမိုးႏိုင္စြမ္းရွိတဲ့ ျပင္ပအင္အားစုေတြအၾကားက ဆက္ႏြယ္မွဳျဖစ္ပါတယ္။ ျပင္ပအင္အားစုေတြက ႏိုင္ငံေရးအေျခအေန အခ်ိဳးအေကြ႕ေတြမွာ အသံုးျပဳရမယ့္ အၾကမ္းဖက္မွဳသ႑ာန္ေတြကို ေရြးခ်ယ္မွဳေတြမွာ လႊမ္းမိုးတာ ေတြလဲ ရွိတတ္ပါတယ္။ လူမ်ိဳးေရး၊ ဘာသာေရးအုပ္စုမ်ားအၾကား အၾကမ္းဖက္မွဳေတြရဲ႕ လမ္းေၾကာင္း ေတြကို ျပင္ပအင္အားစုေတြ ဦးတည္တဲ့ လမ္းေၾကာင္းေတြဘက္ကို ေရႊ႕ယူသြားတာေတြလဲ ရွိပါတယ္။ ေဘာ့စနီးယား၊ ကိုဆိုဗိုနဲ႕ ရ၀မ္ဒါႏိုင္ငံေတြမွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ အုပ္စုတြင္းအၾကမ္းဖက္မွဳေတြကို ေလ့လာ ၾကည့္ရာမွာ ေဘာ့စနီးယားက Serb ေခါင္းေဆာင္မ်ား၊ ရ၀မ္ဒါက Hutu ေခါင္းေဆာင္မ်ားရဲ႕ ပဋိပကၡ စတင္ဖို႕ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ေတြမွာ ျပင္ပအင္အားစုေတြက လႊမ္းမိုးမွဳမ်ားစြာရွိခဲ့ပါတယ္။ ျပင္ပအင္အားစု ေတြရဲ႕ လႊမ္းမိုးမွဳေတြေၾကာင့္ conflict intensity ေျပာင္းလဲႏိုင္ပါတယ္။
နိဂံုး
နိဂံုးခ်ဳပ္ဆိုရရင္ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာ (၁၆) ရာစုကတည္းက ေပၚေပါက္လာတဲ့ သေဘာတရားတခုျဖစ္ျပီး၊ ဒီသေဘာတရားေပၚမွာ အေျခခံျပီး ႏိုင္ငံေတာ္တည္ေထာင္မွဳေတြ ေပၚထြက္လာခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုေပၚထြက္လာတဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္ေတြမွာ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာ၊ တရား၀င္မွဳ၊ ျပည္သူ႕ေရးရာဌာနမ်ားကိုကိုယ္စားျပဳမွဳ၊ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရးကို ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ေသာစြမ္းရည္နဲ႕ နယ္ေျမပိုင္နက္အတြင္းမွာ မွီတင္းေနထိုင္ေသာ ျပည္သူလူထုဆိုတဲ့ သြင္ျပင္လကၡဏာေတြ ရွိပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္နဲ႕ အစိုးရဆိုတာကို ေရာေထြးေျပာၾကားမွဳေတြရွိေပမယ့္ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာ အစိုးရကို ဆိုလိုတာ မဟုတ္ပါဘူး။ အစိုးရဆိုတာ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အစိတ္အပိုင္းတခုသာ ျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အခန္းက႑နဲ႕ ပတ္သက္ျပီး၊ ရွဴေထာင့္အမ်ိဳးမ်ိဳးကေန သီအိုရီမ်ားေဖာ္ထုတ္ေလ့လာမွဳေတြ ရွိခဲ့ပါသလို၊ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္းနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ေလ့လာမွဳေတြလဲ အေျမာက္အျမားရွိခဲ့ပါတယ္။ ကမၻာေပၚမွာ တည္ေထာင္ျဖစ္တည္လာတဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္ေတြထဲမွာ အားၾကီးေသာႏိုင္ငံမ်ားရွိသလို၊ အားနည္းေသာႏိုင္ငံမ်ား၊ က်ရွံဳးေသာႏိုင္ငံမ်ားနဲ႕ ျပိဳလဲေသာႏိုင္ငံမ်ားေတြလဲ ေပၚထြက္လာပါတယ္။ အားနည္းေသာႏိုင္ငံမ်ားအျဖစ္ ဆယ္စုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ရပ္တံ့ေနရာကေန က်ရွံဳးေသာႏိုင္ငံမ်ားအဆင့္ကို ေရာက္ရွိျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္ျပိဳလဲျခင္းေတြလဲ ျဖစ္ပြား ေစတတ္တဲ့ အတြက္ ကိုယ့္ႏိုင္ငံကိုက်ရွံဳးေသာႏိုင္ငံ၊ ျပိဳလဲေသာႏိုင္ငံအဆင့္သို႕ မေရာက္ရွိေစေရးဟာ သက္ဆိုင္ရာႏိုင္ငံမ်ားက ႏိုင္ငံသူ၊ ႏိုင္ငံသားမ်ားရဲ႕ တာ၀န္ျဖစ္ပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပအပ္ပါတယ္။
ခင္မမမ်ိဳး (၂၈၊ ၁၀၊ ၂၀၁၂)ရည္ညႊန္းကိုးကား။ ။Azar, E. & Chung-in Moon (1988) National Security in the Third World: The Management of
Internal and External Threats, Aldershot
Alao, C. (1999) ‘The problem of the failed state in Africa’, in Muthiah Alagappa & Takashi Inoguchi, (eds), International Security Management and the United Nations, Tokyo
Ayoob, M. (1996) ‘State-making, state-breaking and state failure: explaining the roots of “Third World” insecurity’, in Luc van de Goor, Kumar Rupesinghe & Paul Sciarone (eds), Between Development and Destruction, London: Palgrave
Baker, P. & Ausink, J. (1996) ‘State collapse and ethnic violence: toward a predictive model’, Parameters, Spring, pp 19–31
Ed. Brinkerhoff, D. (2006) ‘Governance in Post-Conflict Societies: Rebuilding Fragile States’,
Routledge.
Chabal, P. (1997) ‘Apocalypse Now? A Post-Colonial Journey into Africa’, lecture delivered on 12th March in King’s College, London
Evans, P. ‘The Eclipse of the State? Reflections on Stateness in an Era of Globalization’,
World Politics, Vol. 50, no. 1
Evans, P., Rueschemeyer, D. and Skocpol, T. (1985) ‘On the Road Toward a More Adequate
Understanding of the State’, in ‘Bringing the State Back In’, Cambridge University Press.
Dorff, R. (1996) ‘Democratization and failed states: the challenge of ungovernability’, Parameters, Summer, 1996, pp 17–31
Gros, J. (1996) ‘Towards a taxonomy of failed states in the New World Order: decaying Somalia, Liberia, Rwanda and Haiti’, Third World Quarterly, 17, pp. 456
Gurr, T. (ed.) (1980) Handbook of Political Conflict: Theory and Research, New York
Gurr, T. (1992) ‘The internationalization of protracted communal conflicts since 1945: which groups, where and how?’, in Manus Midlarsky (ed), The Internationalization of Communal Strife, London
Gurr, T. (1993) ‘Why minorities rebel—a global analysis of communal mobilization and conflict since 1945’, International Political Science Review, 14, pp 161–201
Hardin, R. (1995) One for All: The Logic of Group Conflict, Princeton, NJ: Princeton University Press
Hay, C., M. Lister and D. Marsh (2006) The State: Theories and Issues, Basingstoke and New York: Palgrave Macmillan
Heywood, A. (2007) Politics, 3rd edition, Basingstoke and New York: Palgrave Macmillan
Helman, G. & Ratner, S. (1992/ 1993) ‘Saving failed states’, Foreign Policy, Brookings, 89, pp 3–20
Herbst, J. (2004) ‘Let Them Fail: State Failure in Theory and Practice: Implications for Policy’ in Rotberg, R. (ed.) ‘When States Fail: Causes and Consequences’, Princeton University Press
Herbst, J. (2000) ‘States and Power in Africa: Comparative Lessons in Authority and Control’, Princeton University Press.
Lichbach, M. (1995) The Rebel’s Dilemma, Ann Arbor, MI: University of Michigan Press
Lind, M. (1992) “The Catalytic State.” The National Interest 27 (Spring), pp. 3-12
McGrew, A. (1992) “Conceptualizing Global Politics.” A. McGrew, P.G. Lewis, et al., eds., Global Politics: Globalization and the Nation-State. Cambridge: Polity Press
Rhodes, M. 1996. “Globalization and West European Welfare States: A Critical Review of Recent Debates.” Journal of European Social Policy 6 (4): 305-27.
Rodrik, Dani. 1997. Has Globalization Gone Too Far? Washington, DC: Institute for International Economics.
Skocpol, T. (1985) ‘Bringing the State Back In: Strategies of Analysis in Current Research’ in Evans, P., Rueschemeyer, D. and Skocpol, T. (eds.) ‘Bringing the State Back In’, Cambridge University Press.
World Bank (2002) ‘LICUS: A Task Force Report’, World Bank
Weiss, L. (1997) “Globalization and the Myth of the Powerless State.” New Left Review 225: 3-27.
Zartman, W. (1995) ‘Posing the problem of State Collapse’ in ‘Collapsed States: The Disintegration and Restoration of Legitimate Authority’, Boulder, London
စာေရးသူ၏ ကိုယ္ေရးအက်ဥ္း
ကေလာင္အမည္-ခင္မမမ်ိဳး
ေမြးဖြားရာဇာတိ-ေတာင္ၾကီးျမိဳ႕၊ ျမန္မာႏိုင္ငံ
လက္ရွိေနရပ္-အဘာဒင္းျမိဳ႕၊ ယူေကႏိုင္ငံ
ပညာအရည္အခ်င္း-ႏိုင္ငံေရးႏွင့္ အစိုးရေရးရာ ဒီပလိုမာ၊ ႏိုင္ငံတကာေလ့လာေရး ဘီေအဂုဏ္ထူးဘြဲ႕၊
ႏိုင္ငံေရးေဘာဂေဗဒ မဟာ၀ိဇၨာဘြဲ႕၊
စစ္မဟာဗ်ဴဟာေလ့လာေရး မဟာသိပၸံဘြဲ႕၊
ႏိုင္ငံေရးသုေတသန မဟာသုေတသနဘြဲ႕။
လက္ရွိ-ႏိုင္ငံေရးသိပၸံ ပါရဂူဘြဲ႕ေက်ာင္းသူ၊ ဘုရင့္ေကာလိပ္
အဘာဒင္းတကၠသိုလ္။
တြဲဖက္သုေတသီ၊ ေကာဘက္စင္တာ၊
စစ္ဦးစီး တကၠသိုလ္။
ပေရာ္ဖက္ရွင္နယ္အဖြဲ႕၀င္-ႏိုင္ငံတကာ လံုျခံဳေရးအဖြဲ႕၊ ႏိုင္ငံတကာ ေလ့လာေရးအသင္း၊ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု။
လံုျခံဳေရးႏွင့္ ေထာက္လွမ္းေရး ဆိုင္ရာ ကၽြမ္းက်င္ ပညာရွင္ အဖြဲ႕၊ ႏိုင္ငံေရးရာ ေလ့လာေရးအသင္း၊ ျဗိတိန္ႏိုင္ငံ။
အၾကမ္းဖက္မွဳႏွိမ္နင္းေရးႏွင့္ လံုျခံဳေရး ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံတကာ ကၽြမ္းက်င္ ပညာရွင္မ်ား အစည္းအရံုး၊ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု။
ယဥ္ေက်းမွဳေရးရာ သံတမန္သိပၸံ၊ ဂ်ာမဏီ။
အခ်ိဳ ့ေသာ အပိုင္းမ်ားသည္ ျပီးခဲ့ေသာ အပိုင္းမ်ားႏွင့္ ဆက္ႏြယ္ ေရာယွက္ျပီး ထပ္တူျဖစ္ေနခ်င္းကို ခြင့္လႊတ္ ပါ ။ စာတည္းအဖြဲ ့
